De laatste kans voor politiek Den Haag

Wat zich al lang aankondigde heeft zich nu voorgedaan. Als politiek Den Haag de uitslag goed tot zich laat doordringen weet men dat dit echt de laatste kans is om de val in het ravijn te voorkomen.

Over bubbels en polarisatie

Ook tijdens de campagne voor de Provinciale Statenverkiezingen was het duidelijk dat onze samenleving in de laatste jaren steeds verder gepolariseerd is. Maar ook dat men steeds meer in eigen bubbels lijkt te verkeren. Met name rondom onderwerpen als stikstof/klimaat en asielzoekers/immigratie liggen standpunten mijlenver uiteen.

Deze tabel laat dat goed zien. Het is het stemgedrag bij PS2023 afgezet tegen de mening die men heeft over de klimaatproblematiek (moet verticaal gelezen worden). De verschillen tussen de stemkeuzes zijn enorm, zoals in dit artikel verder wordt uitgelegd.

Maar ook deze tabel laat goed zien hoe groot het verschil is tussen de diverse groepen kiezers.

Het vertrouwen in het oplossend vermogen van de politiek is verder afgenomen. En mede door een verscheidenheid aan ervaringen tijdens de Coronacrisis lijken ook de tegenstellingen zich te verdiepen en lijkt het ook niet mogelijk meer te zijn een vorm van consensus te vinden hoe nu verder moet worden gegaan.

Daardoor zijn inmiddels de flanken weer meer gegroeid (met name die rechts van de VVD door het enorme resultaat van BBB). Maar ook zien we dat links van D66 de groep ook een groei doormaakt, zonder dat er een partij echt uitspringt.

Gordiaanse knoop

De uitslag levert de regeringspartijen een Gordiaanse knoop op, die vrijwel niet te ontwarren is. De uitslag heeft GroenLinks/PvdA in een positie gebracht – ook als ze samen met de regering maar 37 zetels halen – dat de regering steeds met de pet in de hand met hun plannen en voorstellen langs die partij moet. Hoewel BBB een grotere fractie heeft, is het niet aannemelijk dat er echt belangrijke voorstellen van het kabinet, met D66 erin, zullen komen waarmee BBB zal instemmen.

Maar andersom heb je niet veel fantasie nodig voor het feit dat zowel bij de VVD – leden en – kiezers als die van het CDA niet veel enthousiasme zal zijn om ieder voorstel te onderwerpen aan de goedkeuring van GroenLinks en PvdA. De onrust, die is ontstaan door de uitslag van woensdag jl. zal de stabiliteit van de regering verder aantasten. De interne spanning tussen D66 aan de ene kant en VVD en CDA aan de andere kant, zal in het kabinet verder toenemen.

Daarmee zal de slagkracht van de regering verder afnemen en de mogelijkheid om oplossingen te vinden voor problemen ook. Met als gevolg dat de onvrede verder toeneemt. Een vicieuze cirkel die, niet alleen bij verkiezingen, voor heftigere schokken zal kunnen zorgen.

Tot 2027

Besef dat de nieuwe Eerste Kamer in principe tot mei 2027 zal blijven zitten. Uitgaande van de geschatte samenstelling zijn dit de aantallen zetels voor een aantal combinaties:

Dit is slechts een cijfermatige oefening. Bepaalde combinaties zijn nog onwaarschijnlijker dan de andere. Maar ze hebben één ding gemeen:

Zelfs met een groot aantal partijen wordt de meerderheidsgrens van 37 zetels niet overschreden

En deze kamer blijft dus tot 2027 zitten!

1 voor 12 of 5 over 12?

Ik heb vaak gewaarschuwd voor datgene wat zich electoraal en politiek aan het afspelen is en met de uitslag van afgelopen woensdag is dat nog zichtbaarder geworden dan voorheen. Het politieke systeem past niet meer bij deze tijd en de aansluiting tussen de samenleving en politiek Den Haag wordt steeds problematischer. In juli 2022 schreef ik daar dit artikel over.

Ja, het zal ook dit keer, maar na nog meer gepuzzel, mogelijk zijn om toch door te ploeteren om meerderheden voor voorstellen te krijgen in beide kamers. Maar juist door die versplintering en polarisatie zullen die voorstellen nog meer leiden tot een soort homeopatische verdunning en zullen steeds minder kiezers er enthousiast voor worden. Met als gevolg dat bij de volgende verkiezingen de uitslag politiek Den Haag voor nog meer moeilijkheden stelt.

Daarbij gaat de kruik net zo lang te water tot hij barst. En dat punt ligt of zeer nabij of is inmiddels al gepasseerd. En dat barsten zal gepaard gaan met nog meer spanningen in de samenleving en tussen groepen die in eigen bubbels zitten.

De laatste kans

Pim Fortuyn zei bij een interview in 2002 de volgende treffende woorden: “Wees maar blij dat ik het ben!”. Daarmee bedoelde hij dat de kiezers zich ook zouden kunnen scharen achter een leider met veel extremistischer opvattingen dan die van Fortuyn. Zeker als we naar de geschiedenis kijken weten we wat dit zou kunnen betekenen. Dan kan echt de lont in het kruitvat gestoken worden.

Ik denk dat deze woorden van Fortuyn zeker ook voor Caroline van der Plas gelden “Wees maar blij dat zij het is”.

Met de uitslag van deze verkiezingen, waar de Nederlandse kiezers met een forse mate van onbehagen tegen de Haagse Politiek zich achter haar en haar partij schaarden, ligt er een grote kans maar schuilt er ook een groot gevaar.

Het gevaar kan als volgt omschreven worden:

Als de BBB de komende tijd genegeerd gaat worden door de regering en er weinig te merken zal zijn van de wensen van de partij (en haar kiezers) dan zal dat de frustratie bij de kiezers van BBB (en nog veel meer dan bij hen) verder doen toenemen met alle gevolgen van dien.

Maar er ligt ook een grote kans. Juist door de keuze voor Caroline van der Plas en de BBB. Als men erin slaagt om een vorm van samenwerking te vinden dan zou dat het proces van polarisatie kunnen doen verminderen en per saldo het hele land ten goede kunnen komen.

Het zou fijn zijn als de leiders van de verschillende partijen eens goed naar de tabellen en grafieken kijken uit dit artikel van dit weekend. En daardoor beter beseffen wie die andere kiezers zijn dan die van de eigen partij. Want we zijn nu op het moment aangekomen dat de leiders van de verschillende politieke partijen moeten gaan onderkennen dat er door de versplintering en polarisatie geen stabiele meerderheden te vormen zijn en dat is zowel schadelijk voor de kracht van het landsbestuur als het vertrouwen van de kiezers in dat bestuur.

Daarom denk ik dat niet alleen de leiders van VVD en CDA hun knopen nu moeten gaan tellen, maar misschien nog meer die van D66, PvdA en GroenLinks. Door nu hard op de eigen standpunten te blijven staan (met name op de punten klimaat/stikstof) zou er wel eens grote schade kunnen worden aangebracht aan de stabiliteit van ons land. Die vervolgens ook weer nadelige gevolgen kan hebben voor al datgene waarvoor die partijen stonden en staan. En dat is zeker niet alleen de natuur en de dieren, maar ook juist die groep mensen, die veel zorgen heeft, minder keuzes en minder mogelijkheden heeft hun eigen problemen op te lossen!

Leiderschap in de complexe situatie waarin we ons nu bevinden is niet om keihard vast te houden aan de eigen standpunten, maar om over de eigen schaduw heen te springen en verbinding te maken. Die keuze is goed uit te leggen aan de eigen kiezers, omdat het alternatief voor iedereen wel eens heel schadelijk zou kunnen gaan worden. En ook dat maakt de verkiezingsuitslag duidelijk.

Dus grijp die kans! Het zou wel eens de laatste kunnen zijn.

Dit artikel verscheen eerder op de website van Maurice de Hond: www.maurice.nl

Bestel de autobiografie 'Wie bang is krijgt ook klappen' van Maurice de Hond hier

Bekijk het Kompas interview met Maurice de Hond hier