De Monroe-doctrine is terug van nooit weggeweest

Een open source overzicht van de toenemende Chinese activiteit in Centraal- en Zuid-Amerika en hoe dit tot zenuwachtigheid leidt in Washington die de Monroe-octrine van onder het stof haalt.

De hoorzitting in de U.S. House Armed Services Committee die op 8 maart 2023 doorging in Washington, is een pakkend toneelstuk waarin politici zich laten meeslepen in een opbod van gevatte, patriottische en militaristische uitspraken, vermomd als beleidsvragen.

Het onderwerp van die dag luidde: 'U.S. Military Posture and National Security Challenges in North & South America'. Een erg pertinent onderwerp. Zeker. Temeer omdat Capitol Hill inmiddels goed begrepen heeft hoe het haar steeds schaarsere militaire middelen discriminatoir zal moeten aanwenden om de toenemende invloed van de PRC af te remmen. Het C-woord is inmiddels off-limits in the House. Het roept al té negatieve gevoelens op. Daarom heeft men het niet langer over ‘China’ maar over de PRC (People’s Republic of China).

The Hill heeft wel degelijk reden om ongerust te worden over de snelheid waarmee China haar invloed uitbreidt in de hemisfeer die sedert 200 jaar door de V.S. wordt gedomineerd. De cijfers liegen er niet om. Overal, in alle 31 landen van Midden- en Zuid-Amerika, krijgt Peking voet aan wal.

In 25 van de 31 landen, die Washington in SOUTHCOM (1.) onderbrengt, verwelkomen nationale overheden grote Chinese investeringen in infrastructuren en nutsvoorzieningen. 21 van die 31 landen zijn inmiddels formeel leden van de BRI (the Belt and Road Initiative). Al deze kleine natiestaatjes staan te springen om zich aan te sluiten bij de economische ruimte die de BRICS-landen hebben opgezet.

Chairman Mike Rogers (R-AL) omschrijft het zo wanneer hij de zitting opent:

“In landen als Jamaica, Peru, Equador, Argentinië, Panama en Mexico bouwt China grote diepwaterzeehavens. Dit is verontrustend omdat het daarmee bruggenhoofden bouwt in onze hemisfeer. Het aantal landen dat in een partnership stapt met de CCP (Chinese Communistische Partij) neemt iedere dag toe. We moeten actie ondernemen om deze trend te keren. De CCP is niet de enige kwaadaardige invloed op het westelijk halfrond. Ook Rusland heeft inmiddels troepen in Nicaragua, Venezuela en steunt openlijk het communistische regime in Cuba.”

De vragen die de congresleden tijdens de hoorzitting van 8 maart afvuurden op de 3 topofficials, geven blijk van verontrusting en vertwijfeling. En daar is reden toe. Maar laat ons eerst even naar het oostelijk halfrond kijken, vooraleer we ingaan op The America’s.

Gun Boat Diplomacy, dat kon u in een vorige publicatie reeds lezen, is niet langer een drukkingsmiddel van deze tijd. De manier waarop Nederlandse, Britse en Amerikaanse oorlogsbodems met machtsvertoon en kanongebulder langs Japanse, Chinese, Filipijnse en Indonesische kustlijnen hun suprematie en vastberadenheid benadrukten in de 18e, 19e en zelfs 20e eeuw, dat soort intimidatie, maakt vandaag geen enkele indruk meer. De laatste maal dat de grote Battleships bepalend waren voor de uitkomst van een zeeslag, dateert van oktober 1944, toen de Amerikaanse Marine in de Golf van Leyte de overblijfselen van de JIN (Japanse Imperial Navy) naar de zeebodem verwees. We zijn 80 jaar later in een realiteit van hypersonische projectielen terechtgekomen, waarin cyberoorlog, elektronische jamming, interferentie, hoogbeveiligde communicatie en datatransmissie de doorslaggevende wapensystemen zijn.

War Games

Ok, daar staan we dan. Maar als afdreiging en intimidatie niet meer van deze tijd is,… is open oorlogsvoering met hedendaagse conventionele wapensystemen dat dan wel?

RAND Corporation heeft de afgelopen 20 jaar ontelbare militaire simulaties uitgevoerd om de mogelijke uitkomsten van een militaire confrontatie in het oosten met China te beoordelen. Deze simulaties zijn gebaseerd op hypothetische scenario's en zijn ontworpen om verschillende strategieën en tactieken te testen die door het Amerikaanse leger zouden kunnen worden gehanteerd. Verschillende analysemethoden, waaronder computermodellen en wargaming, zijn bepalend voor de theoretische uitkomst. Bepalend in de modellering zijn parameters zoals troepenbewegingen, wapensystemen en terrein. De studies omvatten een verscheidenheid aan oefeningen, waaronder ‘live fly’ en ‘tabletop’. Bij live fly-oefeningen zijn echte vliegtuigen en personeel betrokken, terwijl bij tabletop-oefeningen gebruik wordt gemaakt van modellen en kaarten op een spelbord. Deze scenario's testen de doeltreffendheid van verschillende strategieën en tactieken in de Chinese Zee.

Uit simulaties van RAND Corporation blijkt dat de VS in een hypothetisch militair conflict met China voor ‘aanzienlijke uitdagingen’ zou komen te staan en geen duidelijke overwinning zou kunnen garanderen. Factoren zoals de omvang en de complexiteit van de regio, de kwaliteit van de militaire capaciteit van China en het potentieel voor asymmetrische tactieken en strategieën dragen bij tot een ‘difficult outcome’ voor de VS. Dat is diplomatische taal en betekent zoveel als: “Waag je er niet aan. Dat loopt fout af.”

Binnen de AUSAF (de Australische luchtmacht) stelt men zich reeds enige tijd de vraag waarom Canberra peperdure wapensystemen zoals de F-35 blijft aankopen, terwijl deze op papier geen enkele superioriteit opleveren in het eigen luchtruim en voor de Australische kust.

De Monroe-doctrine

Het begint in Washington te dagen dat de Zuid-Chinese Zee, zelfs de Filipijnenzee en bij uitbreiding de Stille Oceaan meer en meer off-limits dreigt te worden voor haar conventionele wapensystemen uit de 20e eeuw. Dat is, wanneer het effectief tot wapengekletter zou komen.

Amerikaanse politici, beleidsmakers, lobbygroepen en industrie geven te kennen dat ze inzien hoezeer het verre oosten definitief buiten hun eigen invloedssfeer is gevallen. Daarom - en dat ziet en hoort men aan de retoriek - focust Washington zich nu op Centraal- en Zuid-Amerika. De eigen hemisfeer die Washington nu weer steeds uitdrukkelijker als haar onderbuik beschouwt. Kortom de Monroe-doctrine van 1823.

De Monroe-doctrine is een beleidsbeeld dat voor het eerst werd geformuleerd in 1823, exact 200 jaar geleden, door president James Monroe. Hierin werd gesteld dat elke Europese poging tot kolonisatie of inmenging in de aangelegenheden van de nieuwe onafhankelijke landen op het Amerikaanse continent, zou worden beschouwd als een vijandige daad tegen de Verenigde Staten. De doctrine was bedoeld om te voorkomen dat Europese mogendheden hun invloed zouden uitbreiden op het westelijk halfrond.

Daarmee bevestigde de V.S. haar dominantie en aanspraak op die gehele regio. Het werd een hoeksteen van het Amerikaanse buitenlandbeleid en werd in de loop der jaren vele malen ingeroepen om Amerikaanse interventie in de aangelegenheden van Latijns-Amerikaanse landen te rechtvaardigen.

Het Suezkanaal en het Panamakanaal zijn de twee meest cruciale flessenhalzen ter wereld. Recente cijfers van de United Nations Conference on Trade and Development (UNCTAD) tonen hoe het Suezkanaal goed is voor ongeveer 10% van de wereldhandel over zee en ongeveer 22% van alle intercontinentale handelswaarde. Anderzijds is het Panamakanaal goed voor ongeveer 6% van de totale intercontinentale handelswaarde.

Het Suezkanaal

Egypte - dat na de installatie en staatsgreep van veldmaarschalk Abdel Fattah el-Sisi in 2013 een steeds meer uitgesproken pro-Amerikaanse koers voer - is inmiddels toegetreden tot de New Development Bank (NDB) en postuleert daarnaast openlijk voor lidmaatschap in BRICS+. De NDB, gevestigd in Shanghai, is een typische multilaterale investeringsbank naar het model van de Wereldbank, European Investment Bank of Asia Development Bank. Sinds 2015 investeerde het in grote infrastructuurwerken in de BRICS-landen, maar vandaag kijkt het verder en financiert het ook projecten in landen als Bangladesh en Egypte.

Niet alleen het Suezkanaal glipt weg uit de ijzeren vuist van het Westen, ook het Panamakanaal ligt al langer in het vizier van Peking. Panama is historisch verbonden met China. Aan aan beide uiteinden van het kanaal bouwt China diepwaterzeehavens die meer dan alleen zeeschepen kunnen ontvangen. In het Panamese binnenland legt het treinverbindingen, wegen en krachtcentrales aan.

Het Panamakanaal

Naar schatting 25% van de Panamese bevolking is van Chinese origine, dit dateert uit de tijd van de kanaalbouw. Ter illustratie… de Minister van Begroting is een zekere José Chen Barria, de vice-president van de Universiteit van Panama is Dr. Enrique Lao en de Minister van Sociale Zaken heet Julio Yao.

Ter info : het waren de Fransen die onder technische leiding van de Lesseps en Eiffel in 1889 de bouw van het kanaal startten. Het project kostte de Fransen omgerekend $280 miljoen en kostte ruim 20.000 arbeiders het leven door malaria en gele koorts. Tegen die tijd was het Franse project een financieel fiasco. Een jaar eerder, in 1903, organiseerde Washington een staatsgreep in Panama, dat toen nog een provincie van Colombia was. Daarmee scheurde Panama zich af en kwam het onder Amerikaans gezag. In 1904 gaven de Fransen er definitief de brui aan en namen de Amerikanen het bouwproject over onder leiding van John Stevens en George Goethals. Chinese arbeiders waren erg gegeerd om hun mijnbouwtechnieken. Voor het breken van rotsformaties, mijnbouw en tunnelbouw brachten Chinese gastarbeiders onmisbare vakkennis mee naar Panama, maar ook naar het Amerikaanse binnenland. Het waren Chinezen die zich een weg hakten doorheen de Rocky Mountains, waardoor de Transcontinental Railroad in 1869 Omaha met Sacramento verbond.

De Chinese invloed op de Panamese politiek is aanzienlijk. De manier waarop Chinese financieringen, investeringen en M&A worden toegekend, doet vragen rijzen. Washington kijk toe hoe aanbestedingen op bijzonder creatieve en bedenkelijke wijze worden toegekend aan Chinese investeerders.

De Chinese zet is misschien eerder economisch dan militair, maar er weze aan herinnerd dat China het enige land in de VN Veiligheidsraad is dat het verdrag dat de neutraliteit van het kanaal garandeert, niet heeft ondertekend.

De Amerikaanse invasie van Panama in 1989 was zo gewelddadig en eiste zoveel burgerslachtoffers, dat het tot een onherstelbare breuk heeft geleid. Het verklaart deels waarom de Panamezen tot op vandaag weigerachtig staan tegenover iedere Amerikaanse aanwezigheid en bezetting. Een permanente bezetting die sinds 1989 constitutioneel werd afgedwongen. In maart 1991 diende president Guillermo Endara een grondwettelijk amendement in waarmee Panama afstand deed van het recht om nog ooit een eigen staatsleger op te richten. Later dat jaar werd in het Amerikaanse congres de aanpassing van de ‘Panama Canal Treaties’ gestemd. Het U.S. Congress beval een permanente militaire bezetting van Panama, omdat het land - bij gebrek aan een eigen staatsleger - niet langer in staat was de kanaalzone te verdedigen.

Nicaragua

Het Panamakanaal ligt duidelijk erg gevoelig. Peking heeft geen zin om dat kroonjuweel uit de klauwen van Washington los te wrikken. De Chinese oplossing voor dit probleem? Simpel: enkele honderden kilometers verderop in Nicaragua bouwen ze hun eigen kanaal.

Not so fast… de plannen voor een Nicaraguakanaal zijn tijdelijk opgeborgen. Zeevracht is sinds 2014 (toen de plannen voor het Nicaraguakanaal werden gesmeed) niet langer exponentieel gegroeid en ook aan de verouderde en beperkte afmetingen van het Panamakanaal werd sinds 2016 gewerkt. Daarmee zijn twee commerciële redenen voor de bouw van een Nicaraguakanaal van tafel. Het feit blijft dat het Panamakanaal geen Suezmax-schepen kan verwerken. De wereldwijde Suezmax-vloot is goed voor 15,3% van het totale deadweight tonnage (DWT).

China en Rusland investeren steeds meer in ijsbrekerolietankers en ijsbreker-cargoschepen waarmee de arctische route over de Noordpool bevaarbaar wordt. Niet alleen worden zo het Panama- en Suezkanaal omzeild, ook intercontinentale verbindingen worden hiermee met ettelijke duizenden zeemijlen ingekort.

De Chinese bouw van een Nicaraguakanaal werd 10 jaar geleden begroot op zo’n $50 miljard. De commerciële haalbaarheid voor zo’n monsterproject mag dan wel van tafel zijn, de militaire en geostrategische drijfveren blijven.

Argentinië, Brazilië, Peru, Chili…

Voor alle landen van Zuid-Amerika en de Caraïben is China de afgelopen 10 jaar de voornaamste handelspartner geworden: Chili (34%), Brazilië (28%), Peru (28%), Ecuador (19%), Uruguay (18%), Colombia (18%), Paraguay (18%), Argentinië (14%) en Bolivi (14%). Venezuela (55%) staat eenzaam bovenaan.

Terug naar de hoorzitting van 8 maart.

“Deze regio is rijk aan grondstoffen. Ik ben bezorgd over de kwaadaardige activiteit van onze tegenstanders die daar misbruik van maken. Ze zeggen dat ze investeren, terwijl ze in realiteit de landen leegzuigen. 60% van de gekende wereldvoorraad aan lithium ligt in deze lithiumdriehoek: Argentinië - Bolivia - Chili. Deze landen, deze democratieën willen zich ontwikkelen ten behoeve van de bevolking, maar dat lukt niet door de kwaadaardige internationale organisaties…”.

waarop Generaal Richardson abrupt wordt afgebroken door the chairman. De spreektijd van het congreslid was verlopen.

Zuid-Amerika is zeker niet China’s voornaamste groeipool. Voorlopig liggen de Chinese investeringen in Azië nog beduidend hoger dan in LAC (Latin America & Caribbean). Niettemin investeert China in al deze landen voor tientallen miljarden per jaar in havens, wegen, spoorverbinding, ICT (!), landbouw, olie- en gaswinning, maar vooral in de mijnbouw van minerale grondstoffen en utilities (krachtcentrales voor elektriciteitsproductie). Hieronder een overzicht van de Chinese FDI (Foreign Direct Investments) per continent. Het valt op hoe weinig China investeert in Afrika.

Grote infrastructuurwerken komen tot stand door joint ventures, M&A (mergers & aquisitions) en directe investeringen. Die worden in vele gevallen gefinancierd met leningen. Ook hier prijkt Venezuela bovenaan de lijst met $62mld, gevolgd door Brazilië ($30mld), Equador ($18mld), Argentinië ($17mld) Chili, ($13mld) en Bolivia ($3mld). Gelet op het eerder bescheiden BNP van enkele van de kleinere landen zijn dit aanzienlijke bedragen.

Investeringen van andere aard

De investeringen beperken zich niet tot louter civiele infrastructuurwerken die de komende decennia de handel binnen het Belt and Road Initiative faciliteren. Steeds vaker duikt een dubbele toepassing op: veelal civiel, maar ook vaker militair.

Zo bouwt China een hypermoderne nieuwe haven ‘Chanchay’ in Peru. Een haven waarvan bij de start duidelijk is dat, onder meer door haar inplanting, de toepassing vrijwel geheel militair van aard is.

In het Argentijnse Andesgebergte heeft China sinds 2017 haar eigen deep space 'Espacio Lejano Station' van waaruit het haar satellieten volgt. Het station is één van China’s grootste overzeese ruimtevaartstations en is cruciaal voor ruimteactiviteiten, waaronder de communicatie met Chinese ruimtevaartuigen zoals de Chang'e-maanmissies en het Tiangong-ruimtestation.

Met ‘El Sombrero’ in Venezuela heeft China ook een eigen lanceerbasis in ‘The Americas’. Van hieruit worden Chinese satellieten in banen om de aarde gebracht. Banen die onbereikbaar zijn bij lancering vanop het Chinese vasteland.

Ter ondersteuning van haar surveillance-, satelliet- en ruimteprogramma heeft China ontelbare tracking stations in Chili, Argentië en Bolivia.

Mexico

Met $2 miljard aan bilaterale handel per dag, is Mexico de op één na belangrijkste handelspartner van de Verenigde Staten. Op één staat, u raadt het, China. NAFTA (North American Free Trade Agreement) waarmee Canada, Mexico en de VS in 1994 één vrijhandelszone werden, geldt als het fundament voor deze formidabele handelszone.

Vanwaar dan de geluiden als zou Mexico toetreden tot de BRICS? Daar zijn twee eenvoudige redenen voor. Eén: de Mexicaanse economie zou zich danig versterken door de relaties met die handelspartners te verbreden. En twee: Mexico heeft reeds verregaande handelsakkoorden met de vijf stichtende BRICS-leden. De stap is kleiner dan die lijkt. Voor Mexico welteverstaan. In Washington ziet men dat anders.

Mexicaans president Andres Obrador weigert de opgelegde sancties tegen Rusland op te volgen. Erger nog, hij is zeer ontstemd over de dreiging die Amerikaanse politici zeer onlangs hebben geuit. Toen een handvol Amerikaanse staatsburgers om het leven kwamen bij drugsgerelateerde incidenten in het noorden van Mexico, opperden leden van de US Congres om Amerikaanse troepen over de grens te sturen om daar orde op zaken te stellen. Dat dreigement viel in bijzonder slechte aarde. En terecht.

Mexico heeft al tal van bilaterale handelsakkoorden met Indië en Zuid-Afrika. Het Russische atoomagentschap Rosatom levert het verrijkt uranium voor de Mexicaanse kernreactoren en de Russische energiereus Gazprom heeft langlopende olie- en gasconcessies in Mexico.

Ondertussen halen Chinese staatsbedrijven de ene overheidsaanbesteding na de andere binnen. China Communications Construction Corporation (CCCC) en CRRC Group bouwen nieuwe spoorbevindingen en moderniseren de bestaande metrolijnen in Mexico City.

Maar wat Washington echt zorgen baart, is het succes van Huawei in Mexico. Sinds 2011 heeft de telecommunicatiereus minstens vier grote contacten met Mexicaanse gsm-providers binnengehaald. In 2017 haalde Huawei het contract binnen voor de bouw van het landelijke draadloze communicatienetwerk, dat een springplank vormt voor de toekomstige 5G-uitrol in Mexico. Sinds 2019 beheert Huawei reeds meer dan de helft van het 4G-netwerk. Huawei zal ook meer dan 30.000 openbare WiFi-hotspots in het land opzetten en beheren.

Telecom, Cyber, Surveillance… de nieuwe wedloop

Generaal Richardson vermeldt in de hoorzitting hoe cruciaal en essentieel communicatietechnologie is om op een beveiligde manier gevoelige informatie te delen met de partnerlanden die de V.S. in SOUTHCOM onderbrengt:

“Vijf van onze landen hebben de 5G backbone. 23 van onze landen hebben de Chinese 3G of 4G backbone. En deze 23 landen zullen wellicht forse kortingen worden aangeboden door ZTE en Huawei om bestaande technologie te upgraden (naar 4G of 5G) met deze twee Chinese spelers.”

Afsluitend #1

Latijns-Amerika is rijk aan landbouwgewassen, bosbouw, veeteelt, visvangst, ertsen en aardmetalen, zeldzame mineralen, steenkool, olie en aardgas. Ook een cash crop als cocaïne hoort thuis in dat rijtje. Het continent is zo rijk dat het lijdt aan wat men de ‘Resource curse’ noemt. Deze economieën zijn volledig export-georiënteerd en gaan gebukt onder slechte nutsvoorzieningen en wegeninfrastructuur, hoge misdaadcijfers en een gebrek aan hooggeschoolde werknemers.

Het autoritaire karakter en het politiek leiderschap in Latijns-Amerikaanse landen, maakte het eeuwenlang tot het uitverkoren wingebied van de Verenigde Staten. Putschisten, generaals en dictators zijn nu eenmaal aantrekkelijker en betrouwbaarder als handelspartner dan de wispelturigheid van democratisch verkozen parlementen. Het mag niet verbazen dat een autocratische republiek als het China van vandaag nog beter aansluit bij deze politieke cultuur dan het Washington van gisteren.

De Latijns-Amerikaanse regeringen zijn stabiel genoeg om lopende handelscontracten en exportquota’s van grondstoffen te honoreren en tegelijk zwak genoeg om te verhinderen dat arbeidsomstandigheden, mensenrechten of ethische bezwaren een florerende handel in de weg staan.

Afsluitend #2

Dit lezen we in het rapport van de Congressional research Service (28 december ‘22)

“…Total China-LAC trade was valued at $448 billion in 2021. China’s imports from LAC amounted to $221 billion in 2021, (…) China’s exports to the region in 2021 amounted to $227 billion, with major exports including…” (https://crsreports.congress.gov)

Dit geeft exact weer hoe het ‘dumpen van de dollar’ eruit kan zien. Namelijk wat er gebeurt wanneer ruim 200 miljard aan dollars niet langer moet worden aangekocht om handel te drijven. Gebeurt deze handel voortaan in andere munten of als ruilhandel, dan volstaat het dat alleen nog het verschil ($6 miljard) wordt vereffend, desnoods in dollars.

Afsluitend #3

• Terwijl Washington en haar militair apparaat inmiddels hebben begrepen dat de overzijde van de Stille Oceaan helemaal aan haar ijzeren greep is ontsnapt en steeds meer onder Chinese controle komt, plooit de VS zich geostrategisch terug op The America’s.

• De Monroe-doctrine die tot een historische antiquiteit was verworden, wordt weldra weer dé leidraad en dé directieve voor een geopolitiek beleid waarmee de Verenigde Staten duidelijk maakt dat de Westelijke hemisfeer exclusief de hare is.

• China zal op alle fronten een inhaalbeweging inzetten en daarbij alle registeres opentrekken: soft power, hard power, guns and butter, charmeoffensieven, stokken en wortels, covert operations, zalven en slaan,…

• Voor ieder vliegdekschip dat het uit de vloot haalt, bouwt het weldra drie nucleaire onderzeeërs.

• Wil Washington de hearts and minds van Latijns-Amerika heroveren, dan zal het ostentatief en introspectief afstand moeten doen van de tactieken uit het verleden die het einde betekenden voor staatshoofden als Jacobo Árbenz (Guatemala 1954), Rafael Trujillo (Dominicaanse Republiek 1961), João Goulart (Brazilië 1964), Salvador Allende (Chili 1973), Omar Torrijos (Panama 1981), Roldós Aguilera (Ecuador 1981) of zo recent als Manuel Zelaya (Honduras 2009).

• Het is dat soort 19e eeuw neokoloniale imperialisme dat Latijns-Amerikaanse landen en hun bevolking recht in de armen van een nieuwe sugar daddy hebben geduwd.

Joachim Van Wing kan je ook volgen en lezen op zijn substack.