De psychologie van een afrekening.

Het boek van Mattias Desmet: "De psychologie van het totalitarisme" was een bestseller naar Vlaamse normen. Wereldwijd is het boek ook veel gelezen na vertalingen in verschillende talen. En zoals altijd vangen hoge bomen veel wind. In dit geval kwamen er naast vele positieve ook negatieve kritieken.

In de maanden die voorafgingen aan het verschijnen van zijn boek had Tegenwind opnames met Mattias Desmet in Andalusië. We maakten ook een Engelstalige versie van zijn eerder verschenen documentaire in seizoen 1 van Tegenwind.

Hieronder een reactie van John Waters op heftige kritieken op het boek van Desmet. In al die kritieken zien we telkens weer het mechanisme van de stroman-argumentatie terugkeren: men vervormt de boodschap van het boek en bekritiseert dan de vervormde boodschap. John Waters maakt er werk van, het resultaat mag gelezen worden. De originele Engelse versie kan je raadplegen via John Waters Unchained in zijn substack.

We konden rekenen op de vakkundige vertaling van Els Vanbrabant.

Mattias Desmet is een van de meer bekende en zichtbare critici van het totalitaire Covidisme. Is hij daarom een doelwit geworden voor minder bekende academici en anderen die beweren er ook tegen te zijn?

Aanvallen op de Belgische psycholoog Mattias Desmet blijven uitgaan van het verzet. Dit is een van de vreemdste aspecten van dit syndroom van kannibalisering onder "vrijheidsstrijders": dat hij bijna altijd wordt aangevallen vanuit wat men zou kunnen veronderstellen zijn eigen kant te zijn, waarbij deze scheldkanonnades vaak worden gedeeld op verzetskanalen. Tot op zekere hoogte zijn de redenen daarvoor duidelijk: degenen aan de kant van het establishment weten dat ze door hem aan te vallen de aandacht op zijn werk vestigen, en dat is wel het laatste wat ze willen. Ze laten het aan zijn eigen kant over om te proberen hem uit de discussie te verdrijven, en daar vinden ze veel gewillige agenten.

Over het algemeen - en dat is maar al te typisch - proberen de aanvallen te suggereren dat hij "gecontroleerde oppositie" is, een soort Mefisto voor de autoriteiten. Een verwant thema is dat hij in zijn recente boek de Psychologie van Totalitarisme heeft geprobeerd de slachtoffers van de voortdurende tirannie de schuld te geven van wat er gebeurt, in plaats van de samenzweerders tegen de vrijheid aan te pakken. Nog verbijsterender waren de pogingen om te suggereren dat het concept van "massavorming", dat in zijn analyse centraal staat, nep is en een instrument om de boosdoeners vrij te pleiten, ondanks het feit dat het verschijnsel van massavorming in het verleden uitvoerig is beschreven en geanalyseerd door talloze wetenschappers, psychiaters en psychologen. Hij heeft op verschillende van deze aanvallen gereageerd en aangeboden om met de aanvallers in debat te gaan, maar tot nu toe heeft hij geen gehoor gevonden.

Deze voortdurende aanvallen worden vermoeiend, vooral wanneer er zoveel legitieme en verdienstelijke doelen zijn voor de woede van het verzet, en uiteindelijk zullen zij tot de demoralisatie van velen van hen die deze oorlog voor het voortbestaan van de mensheid hebben gevochten leiden. Mattias Desmet is een van de duidelijkste en meest effectieve stemmen aan onze kant van de discussie geweest, die een diepgaand besef heeft verspreid van wat ons is overkomen, in detail de mechanismen van de totalitaire methode heeft uitgelegd, en ons heeft begeleid bij het bestrijden en, misschien, uiteindelijk overwinnen van deze onafgebroken aanval. Desmet betrad de internationale arena twee jaar geleden, toen hij, na de Covid-aanslag, besliste een aanvang te nemen met het geven van publieke uiteenzettingen en interpretaties van de gebeurtenissen die ons begrip op een groot aantal nieuwe manieren openden. Puttend uit het werk van onder anderen Hannah Arendt en Gustave Le Bon en deze herinterpreterend, verklaarde hij de werking van het massavormingsproces in de huidige context van een technologische massamediamaatschappij, en gaf hij aanwijzingen om deze onophoudelijke aanslag op onze vrijheid aan te pakken en uiteindelijk te ontmantelen. Afgelopen zomer publiceerde hij de Psychologie van Totalitarisme, waarvan bijna iedereen verwachtte dat het eenvoudigweg een samenvatting zou zijn van wat hij had gezegd. In plaats daarvan kregen we een overzicht van alles wat hij tijdens de afgelopen jaren had gezegd, uitgebreid met een hoogst opmerkelijke analyse van de fundamentele culturen van de moderne samenleving, die tot aan de wortels gaat van de voorwaarden die massavormingen mogelijk maken. Hier is mijn beschrijving van de thesis van het boek in een recensie van afgelopen zomer:

Zijn boek biedt een beschrijving van de moderne samenleving in de grip van een escalerende mechanistische cultuur, waarvan totalitarisme de onontkoombare bestemming is. Vastgelopen in een stollende mechanistische ideologie wordt de mens gereduceerd tot een biologisch organisme en onderworpen aan een positivistische logica waarbij elk aspect van het denken bij uitstek aantoonbaar moet zijn. De daaruit voortvloeiende vernietiging van de symbolische en ethische elementen van de menselijke cultuur, schrijft Desmet, resulteert in de verwoesting van relaties en het isolement van het individu, waardoor de menselijke persoon verandert in een geatomiseerd subject, waarvan het hele bestaan is gereduceerd tot elementaire deeltjes die op elkaar inwerken volgens de wetten van de mechanica. Dit levert de bouwsteen van het moderne type totalitaire staat . . .

Een centraal leidmotief in Desmet’s boek is de bewering van Hannah Arendt dat het totalitarisme het logische verlengstuk is van een veralgemeende obsessie met de wetenschap, die "een afgod is geworden die het kwaad van het bestaan op magische wijze zal genezen en de aard van de mens zal veranderen”.

Je zou je dus kunnen voorstellen dat Mattias Desmet door de hele "vrijheidsbeweging" wordt vereerd, en tot op zekere hoogte is dat ook zo. Maar er is ook een terugkerend patroon van denigratie en onjuiste voorstelling van zaken, dat uiteindelijk lijkt voort te komen uit afgunst of mogelijk iets meer sinisters. De tendens is niet alleen om zijn analyse in twijfel te trekken - een terechte oefening, die hij van harte en zonder wrok aanvaardt - maar om hem in diskrediet te brengen en, zo lijkt het vaak, neer te halen. Verontrustender is dat de kritiek vaak gepaard gaat met groteske insinuaties over zijn motieven en loyaliteiten. Dit lijkt niet alleen zinloos en niet bevorderlijk voor de bredere inspanning, maar heeft ook geen enkele zin, noch wat betreft de inhoud, noch wat betreft Desmet’s mogelijke motivatie die geenszins kwaadaardig is. De meest recente van deze aanvallen die ik aantrof op mijn bureau is een artikel, Covid-19 - Mass Formation or Mass Atrocity? van David Hughes, Valerie Kyrie en Daniel Broudy, dat afgelopen november werd gepubliceerd op unlimitedhangout.com.

De recensie is 15.000 woorden lang, maar het zou even goed een domme tweet kunnen zijn, want het schrijfsel heeft de teneur en de integriteit van een shitpost van, zeg maar, 240 lettertekens. Net als bij eerdere aanvallen op Desmet is de insteek ervan zijn uitspraken en betekenissen te verdraaien en te verbasteren om een bepaalde indruk te wekken: dat hij zijn inzicht in de psychologische dynamiek van het totalitarisme wil gebruiken om de boosdoeners vrijuit te laten gaan.

Mattias Desmet geeft de slachtoffers niet de schuld, maar probeert het symbiotische proces te beschrijven waarmee manipulatoren erin slagen de menselijke geest te doden. Hij verblindt ons zeker niet, zoals een andere criticus beweerde, "voor de identiteit van de ware schuldigen". Hij probeert veeleer een complexer begrip over te brengen: dat het huidige soort totalitarisme (vooral door de penetratie van de massamedia) niet alleen radicaal verschilt van de klassieke dictatuur, maar ook van de twintigste-eeuwse vormen van totalitarisme. Gevoed door een alomtegenwoordige ideologie, coöpteert deze "hedendaagse" vorm de massa in wat kan lijken op een "vrijwillige" samenwerking met de tirannen. Desmet ontkent niet het bestaan van tirannen of hun snode agenda's, maar maakt duidelijk dat zij, als individuen, overbodig en inwisselbaar zijn binnen de structuur van de trance. De onderliggende omstandigheden in de samenleving - massale vervreemding, vrij zwevende angst, anomie, bullshit jobs - creëren een vatbare "massa" die gemakkelijk de ideologie omarmt die haar een vreemd soort verlichting lijkt te bieden, inclusief een valse vorm van solidariteit, die het voor de manipulators gemakkelijker maakt om controle uit te oefenen. Hij sluit een orkestratie niet uit, maar benadrukt slechts dat dit "top down"-begrip ontoereikend is om het totale verschijnsel te begrijpen.

De trojka beweert dat "het grootste gevaar van het oprekken van de massavormingstheorie om de realiteit van Covid-19 te dekken, is dat zij tot passieve resignatie kan leiden". Ze vatten samen: "Waar burgers er niet in slagen hun leiders ter verantwoording te roepen, gedijt wreedheid. Net als patronen van seriemoorden, kunnen patronen van massale wreedheid worden verwacht zich te herhalen en te intensiveren als ze niet bestreden en geneutraliseerd worden. En op de een of andere (onduidelijke) manier brengen ze deze stelling in verband met een andere bewering: "[Desmet's] poging om sociaal-politieke fenomenen te herleiden tot patronen in de natuur is, ironisch genoeg, een kenmerk van sciëntisme waar hij anderszins terecht kritiek op heeft. Retorisch gezien dient het tegelijkertijd om het totalitarisme associaties van natuurlijke schoonheid toe te dichten. Op deze punten zou ik willen repliceren dat de hele strekking van Desmet’s boek, en ook zijn publieke uitingen gedurende de twee afgelopen jaren, machtsmisbruik ten zeerste aanklagen. Zijn gebruik van natuurlijke metaforen is slechts een manier om de anders mysterieuze gedragspatronen te benadrukken en te illustreren die kenmerkend zijn voor mensenmassa's onder invloed van wat Le Bon omschreef als "massapsychologie" of “groepsziel".

Een hardnekkige insinuatie van zijn critici is dat Desmet probeert de "gruwelijke" aspecten van wat er gebeurt te ontwijken of te bagatelliseren, maar dit komt neer op de bewapening van een valse dichotomie met een stroman op de rug. Desmet's stelling is geen of/of, maar een en/en - manipulatie en tirannie, massavorming en wreedheid - die samenwerken om de "massa" ertoe te bewegen het meeste werk te verzetten bij het controleren van de bevolking en het bestraffen van andersdenkenden, wat precies is wat we de afgelopen (bijna) drie jaar hebben meegemaakt.

Wat ik in deze "recensie van een recensie" vooral aan de orde stel, zijn niet de geschilpunten tussen de auteurs en Mattias Desmet, maar veeleer de verdraaiing en manipulatie door de recensenten van zijn woorden en uiteenzettingen met als enige doel zijn reputatie te besmeuren, terwijl zij de verantwoordelijkheid om zich naar behoren in zijn gedachten te verdiepen, uit de weg gaan. Ze hebben het volste recht om het oneens te zijn, maar niet om woorden en betekenissen te verdraaien. Aangezien er drie namen op de recensie staan, zal ik ze hier afwisselend "de recensenten", "de auteurs", "de trojka van recensenten/auteurs", of gewoon "de trojka" noemen.

De auteurs stellen hun zaak als volgt:

In deze recensie van Desmet's boek, de Psychologie van Totalitarisme, betogen we dat het de psychologie van wreedheid manifesteert - en dat 'Mass Formation' paradoxaal genoeg dient om de massale wreedheden die tijdens het Covid-19 tijdperk werden begaan te legitimeren.

De trojka zal later beweren dat "terwijl ze de tirannie psychoanalyseert, de theorie [van massavorming] paradoxaal genoeg dient als een aantrekkelijke en intellectueel bevredigende systeemrechtvaardigende sluier waarachter de architecten van wreedheid zich kunnen verschuilen.”

In plaats van de illusies van Covid-19 terug te leiden tot de machtige entiteiten en actoren die The Science™ vanaf het begin hebben gedicteerd en afgedwongen .... stelt de Psychologie van Totalitarisme dat bevolkingen dit zinsbedrog vooral aan hun eigen neuroses en zelfonderdrukkende impulsen te wijten hebben. Wij, de slachtoffers van massale misleiding, worden aangemoedigd om de kritische lens op onszelf te richten, om onze eigen dwaze naïviteit te bestrijden.

In de eerste plaats impliceert de stelling van de trojka dus dat de leiders op de een of andere manier buiten de samenleving staan - als indringers, bezetters - terwijl ze in feite steevast uit de rangen van de bevolking zullen zijn geplukt, een punt dat Desmet herhaaldelijk benadrukt. Desmet zegt ook niet dat de "slachtoffers" van massavorming "schuld" hebben aan wat er gebeurt: Hij beschrijft een quasi-universeel proces waarbij de dynamiek van het leven in gemeenschap leidt tot onverwachte, organische krachten en psychologische kruisstromen, die onder bepaalde omstandigheden leiden tot massavorming en dus tot totalitarisme.

De trojka hanteert in haar bespreking een slinkse en dubieuze methode om het gewenste effect te bereiken, door zinnen van verschillende pagina's en paragrafen door elkaar te halen en betekenissen uit verafgelegen contexten te vermengen tot geheel nieuwe betekenissen. Het volgende verkorte/samengeraapte citaat bevat bijvoorbeeld ongeveer een half dozijn afzonderlijke zinnen uit verschillende paragrafen tussen blz. 127 en 134, zonder enige verwijzing naar de gedetailleerde uiteenzetting van complexe argumenten die in dat hele hoofdstuk voorkomt, of de vele nuances die Desmet onderweg aanbrengt. Om zichzelf in te dekken geven ze meestal paginaverwijzingen, die niettemin nutteloos zijn voor een lezer die Desmet's boek niet bij de hand heeft.

Dit fragment uit de kritieken van de trojka dient om het volgende punt te benadrukken:

In plaats van de slachtoffers van overheidsgeweld te erkennen, maakt Desmet autoriteiten tot slachtoffers van hun eigen zelfdestructieve reacties op de "wil" (p. 126) van de massa: "De totalitaire leider offert blindelings zijn eigen belangen op .... [bijvoorbeeld] in de onverschrokkenheid waarmee totalitaire regimes hun eigen economie vernietigen en economische ravage aanrichten" (p. 112), zegt hij. En toch werd er volgens Oxfam tijdens de "pandemie" elke 30 uur een nieuwe miljardair gecreëerd. Wat hebben die ultrarijken precies opgeofferd?

Zelfs uit het verdraaide citaat hierboven, kan men duidelijk afleiden dat Desmet (in het algemeen van deze verwijzingen) het heeft over politieke leiders, die inderdaad bereid bleken om populariteit op te offeren, door de economieën onder hun beheer te vernietigen. De "obscenely wealthy" zijn een andere zaak, waarover Desmet elders veel te zeggen heeft. De trojka weigert een onderscheid te maken tussen de politieke aanjagers van de "pandemie" en degenen die ervan profiteren. In een ander voorbeeld van een dergelijke verkeerde voorstelling van zaken beweert de trojka:

Hoewel Desmet bijvoorbeeld erkent dat het boek Great Reset van Klaus Schwab en pandemische planningsoefeningen, georganiseerd door de Rockefeller Foundation, de Bill and Melinda Gates Foundation en de Johns Hopkins University "beschrijven hoe de samenleving in lockdown zou gaan als gevolg van een pandemie, dat een biopaspoort zou worden ingevoerd, dat mensen zouden worden getrackt en getraceerd met onderhuidse sensoren, enzovoort," stelt hij dat een dergelijke "consistentie" (blz. 133) ontstaat omdat bevolkingen hun leiders voortdurend in een totalitaire richting duwen.

Dit is ofwel met opzet verdraaid ofwel ronduit onbegrijpelijk. Het woord "consistentie" komt één keer voor op pagina 133 van Desmet’s boek, in de volgende alinea, die volgt op een beschrijving van de frequente slordigheid van would-be tiran-experts bij de presentatie van hun plannen aan het publiek. Desmet vervolgt:

Het enige waar het expertsdiscours consistent in is, is dat de besluiten altijd gaan in de richting van een meer technologisch en biomedisch gecontroleerde maatschappij, met andere woorden, in de richting van het realiseren van de mechanistische ideologie. We zien daarmee in de coronacrisis exact dezelfde problemen als deze die de replicatiecrisis reveleerde in academisch onderzoek: een wirwar van fouten, slordigheden en geforceerde redeneringen waarin de onderzoekers onbewust hun ideologische uitgangspunten bevestigen (het zogenaamde allegiance effect, zie hoofdstuk 4).

De trojka bedenkt hieruit het volgende verzinsel:

De moderne massa stuwt altijd in dezelfde richting: de hypergecontroleerde maatschappij.,(p. 127) stelt hij. Als gevolg daarvan gaan de beslissingen van "deskundigen" altijd in de richting van een meer technologisch en biomedisch gecontroleerde samenleving. . . De leiders van de massa . . . geven het volk wat het wil. Als ze bang zijn, wil de bevolking een meer gecontroleerde samenleving. Leiders, aldus Desmet, "voelen eerder aan waar de mensen naar smachten en ze passen hun plannen op een opportunistische manier in die richting aan." (pp. 133-134)

De trojka besluit deze paragraaf met het volgende onoprechte reductionisme:

'Wie wist dat we allemaal masochistische lijfeigenen zijn die geketend willen worden door digitale kluisters?’

Hier hebben de recensenten getracht de inhoud van acht pagina's nauwgezette analyse samen te voegen tot ongeveer 150 woorden, waarbij ze opzettelijk meerdere gedachten door elkaar halen om de giftige en misleidende indruk te wekken die ze wensen over te brengen. Desmet behandelt hier geenszins de verlangens of reacties van de bevolking, maar uitsluitend wat hij ziet als een consistente dynamiek die in de voorschriften van "deskundigen" kan worden waargenomen. Hij gebruikt het woord "horigen" niet, noch heeft hij het hier over zoiets als masochisme. Bovenal heeft hij duidelijk gemaakt - zoals de trojka van auteurs al had erkend voordat zij bezweken voor dit schot onder de gordel - dat niet "de hele" bevolking betrokken is bij de door hem beschreven gehypnotiseerde toestand, maar slechts een segment van ongeveer 30 procent dat niettemin door besmetting een onevenredige uitwerking heeft op een bredere geleding van de middenmoot.

Soms, alsof dit vanzelfsprekend een zaak tegen Desmet is, sommen de recensenten onweerlegbare feiten van de Covid-episode op - lockdown, vaccins, aantasting van de lichamelijke integriteit, gezondheidspassen, enzovoort - waarvan zij insinueren dat Desmet ze heeft genegeerd, maar die hij nergens heeft ontkend, en die hij in feite vele malen minutieus heeft besproken op diverse platforms. Wat is het eigenlijk waartegen ze pleiten? Vaak lijkt het niet alleen om een stroman te gaan, maar om een inerte strobaal.

Ze verwijzen bijvoorbeeld naar de wereldwijde protesten die in 2020 en 2021 in verschillende steden werden gehouden, waarbij ze stellen:

De demonstranten werden geconfronteerd met gewapende politie, soldaten, paramilitaire ploegen, gepantserde voertuigen, traangas, pepperspray en waterkanonnen. De acute sociale spanningen en verschillende vormen van wreedheid die in deze scènes duidelijk naar voren kwamen, blijven in de Psychologie van Totalitarisme onbesproken - afgezien van een vluchtige vermelding van de "10 tot 30 procent" van de bevolking die "zich actief verzet" [p. 140].

Dit is een beetje onzinnig, aangezien het grootste deel van het boek erop gericht is de discussie onder de oppervlakte van het totalitarisme te verplaatsen naar de omstandigheden die het van bovenaf en van onderaf genereren. Er zullen waarschijnlijk nog vele boeken volgen die ingaan op de burgertwisten van de Covid-episode, maar deze kwestie is marginaal voor Desmet's thesis. In zijn interviews van de afgelopen jaren heeft hij veelvuldig gesproken over de aard van het verzet en wat de essentie daarvan zou moeten zijn.

Voor zover de trojka in haar bespreking een zinvolle centrale vraag aan de orde stelt, zou deze kunnen worden samengevat als: "Hebben we werkelijk te maken met massavorming, of is 'massawreedheid' een passendere term? Maar waarom niet beiden? Ik zie geen noodzakelijk conflict tussen de twee benaderingen, die hun "perfecte" symbiose vinden in het gebruik van indoctrinatie en massahypnose als middel voor de normalisering van massale wreedheid, een duidelijk kenmerk van de omstandigheden die we hebben kunnen observeren sinds de lente van 2020

De trojka gaat op een interessante manier verder met het argument van de "massale wreedheid", door de verschillende relevante terminologieën te definiëren en talrijke voorbeelden aan te halen van staatsgeweld, moord, onrechtmatige discriminatie, opgelegde hongersnood, verwondingen door vaccins en dood, en nog veel meer categorieën, die zich tijdens de Covid-episode voordeden. Niets van wat zij zeggen kan op zinvolle wijze worden betwist, maar het is in geen enkel opzicht een weerlegging van de stelling van Mattias Desmet.

De recensenten beweren:

Gezien de omvang van de schade die is aangericht door de dubbelhartige officiële maatregelen en de officiële Science™ in naam van Covid-19, is het niet moeilijk om de Covid-tegenmaatregelen te beschrijven met behulp van de taal van massale wreedheid . . . Kortom, de lens van wreedheid toepassen op Covid-tegenmaatregelen is een voor de hand liggende noodzaak. Het negeren ervan is een duidelijke nalatigheid.

Hier zien we de constructie van hun stroman: Als je niet alle details vermeldt van de situatie die je bespreekt, heb je niet het recht om te theoretiseren over de oorzaken ervan. Dit is onzin, want de feiten van de tirannie van Covid zijn al uitputtend gedocumenteerd - alleen niet op de mainstream media platforms, die de trojka overigens zelf nalaat te bekritiseren.

De trojka beweert:

In de Psychologie van Totalitarisme komt het woord 'wreedheid' slechts drie keer voor. Het wordt niet gebruikt om het bloedbad te beschrijven dat door de reactie op Covid-19 is aangericht, maar om te waarschuwen voor toekomstige schade door ongetemde bevolkingsgroepen. Desmet schrijft dat in de ban van de massavorming "de massa is geneigd tot wreedheden jegens wie haar weerstaat en voert die typisch uit alsof het een ethische, heilige plicht is." (p. 104). 'Onderschat niet waar dit in de toekomst heen kan gaan,' waarschuwt hij. We kunnen zien “wat er aan de horizon verschijnt: naar willekeur oppakken, isoleren en ‘behandelen’ van ‘besmette’ mensen (blz. 115-16). Het is alsof grote aantallen mensen niet al te horen hebben gekregen dat ze zichzelf moeten isoleren op basis van tests die niet geschikt zijn voor het doel en die vatbaar zijn voor vals-positieve resultaten, en dat ze moeten betalen voor hun eigen isolatie in hotels wanneer ze tussen landen reizen. Bovendien is het alsof de intense propagandacampagne om de "niet-gevaccineerden" te demoniseren als ziektedragers (gemodelleerd naar de nazi-behandeling van Joden als ongedierte, en belichaamd door de uitdrukking van CDC-directeur Rochelle Walensky, "pandemie van de niet-gevaccineerden") nooit heeft plaatsgevonden.

Deze nogal warrige paragraaf komt neer op een groteske ontwijking van Desmet's punt, namelijk dat de wreedheden die de trojka toeschrijft aan het "regime" in de overgrote meerderheid van de gevallen zijn begaan door "gewone" mensen (zoals ook blijkt uit de titel van het boek van Christopher R. Browning, Ordinary Men: Reserve Police Battalion 11 and the Final Solution in Poland, waarin precies zo'n uitroeiingsdelegatie wordt uitgevoerd). De mensen die de dodelijke "vaccins" toedienen zijn geen politici, maar verpleegkundigen en artsen; degenen die de quarantainekampen bewaken zijn geen wetenschappers, maar politieagenten en soldaten die "gewoon hun werk doen", enzovoort. De "leiders" maken hun handen niet vuil, maar scheppen slechts de wettelijke en andere voorwaarden waaronder zij hun ondergeschikten kunnen manipuleren om hun vuile werk te doen, en ook dit syndroom is overal in het Covid-project terug te vinden. Nergens suggereert Desmet dat deelnemers aan massavorming ophouden morele agenten te zijn. Waar het hier om gaat is wat Le Bon "de psychologie van de massa" noemde, waarin het individu zijn eigenheid overgeeft aan een groepsidentiteit, een gevaarlijke toestand, en zelden een onberispelijke.

Op vele plaatsen is de aanval van de trojka op Mattias Desmet totaal ongepast, waarbij zijn woorden verdraaid worden om de indruk te wekken dat hij de schuldigen vrijpleit, terwijl zijn doel - heel duidelijk - het tegenovergestelde is. Nergens probeert hij de daders vrij te pleiten of van hun persoonlijke verantwoordelijkheid te ontslaan. Hij probeert de culturele achtergrondstraling zichtbaar te maken die de kans op gruweldaden vergroot, waarbij propaganda het voornaamste element is. Bovendien lijkt het argument van de trojka elke dimensie van collectieve verantwoordelijkheid te ontkennen, een syndroom dat - met zijn uitvloeisel, "collectieve schuld" - deel is gaan uitmaken van de standaardanalyse van het nazisme en het Sovjet-communisme. Er is geen noodzakelijk conflict tussen de verschijnselen van schuld van de leider en massamanipulatie door de verspreiding van propaganda.

En dan wordt het een beetje absurd, wanneer de trojka beweert:

Paradoxaal genoeg belichaamt de massavormingsthese zelf belangrijke psychologische aspecten van een dergelijke gruwelgeneratie, en dient zij op haar eigen manier - hoe onbedoeld ook - om boodschappen af te stemmen en te verspreiden om kwaad aan te richten.

In dit verband beschuldigen zij Desmet van "systeemrechtvaardiging", een syndroom waarbij commentatoren soms proberen het regeringssysteem vrij te pleiten van schuld aan disfunctioneren of wandaden om het geloof in de regerende klasse te behouden. Desmet, zo beweert de trojka - in wat zij beschrijft als zijn "gedepolitiseerde wereld" - maakt zich schuldig aan dit vergrijp, door te suggereren dat "massahypnose" een factor was in de capitulatie van hele bevolkingsgroepen voor de tirannie en ontberingen van de lockdown. Er is geen aandacht voor wie dat "hypnotische verhaal" vertelde, met welk doel, of welke perceptiemanagementtechnieken werden gebruikt om dit verhaal te verkopen. Dit is klinkklare onzin, aangezi