Rik Torfs over Ratzinger. “Zijn aftreden als paus was één van de beste dingen die hij heeft gedaan"

Vorige zaterdag overleed op 95-jarige leeftijd Joseph Ratzinger, de man die als paus Benedictus XVI, onverwacht ontslag nam uit zijn functie omdat hij vond dat hij te oud was. Ratzinger was paus van 19 April 2005 tot hij opstapte op 28 February 2013. Hij was toen 86. We vroegen kerkjurist Rik Torfs naar de figuur en betekenis van Ratzinger voor de katholieke kerk.

Rik Torfs: "Ik kan niet zeggen dat ik Ratzinger goed kende: ik heb hem slechts een paar keer gezien, nog voor hij paus werd, maar ik heb geen diepgaande conversaties met de man gehad. Dat kan ook aan mij gelegen hebben.

De sterke punten van Ratzinger lagen vooral op onverwachte moment: hij was als jonge dertiger -en dit zal je verbazen- een vernieuwend theoloog. Tijdens Vaticaan II (tussen 1962 tot 1965, red) speelde hij een grote rol als adviseur. Hij was professor theologie in Duitsland tot eind jaren vijftig en werd dan aartsbisschop van München en eind jaren zestig tot kardinaal gewijd.

Moeilijk met spanningen

Wat opviel bij hem was dat hij het moeilijk had als er veel spanningen rondom hem waren.

Zo ging hij weg uit de universiteit van Thübingen eind jaren zestig omdat hij het daar te woelig vond worden.

Er zullen daar toen ook wel wat studentenprotesten zijn geweest, maar het mooie en rustige stadje Thübingen was niet echt het centrum van de opstanden.

Hij was dus eerst een progressieve theoloog, maar dat veranderde snel. Hij werd de prefect van de Congregatie van de Geloofsleer onder Johannes Paulus II en was erg streng voor theologen die afwijkende meningen hadden.

Excommunicator

Ik herinner me nog dat hij de Sri Lankaanse theoloog Tissa Balasuriya -niet geheel toevallig een man waar ik raad aan gaf- excommuniceerde omdat die enkele kerkelijke dogma’s in twijfel trok met betrekking tot de maagdelijke geboorte bijvoorbeeld en het dogma van de erfzonde. Ook de Braziliaanse bevrijdingstheoloog Leonardo Boff werd in 1985 door Ratzinger voor een jaar het zwijgen opgelegd vanwege zijn boek Kerk, Charisma en Macht.

Ten voordele van Ratzinger moet ik zeggen dat hij eerder dan Johannes-Paulus II doorhad dat er in de kerk een groot probleem was van seksueel misbruik. Hij heeft geregeld dat alle dossiers rond seksueel misbruik binnen de kerk moesten doorgegeven worden aan de Congregatie van Geloofsleer zodat er lokaal niets meer kon verborgen gehouden worden.

Ratzinger was daar wakker voor.

Ontslag als paus

Zijn ontslag kwam voor vriend en vijand als een donderslag bij heldere hemel. Er werd in het begin zelfs de vraag gestel of dat wel mogelijk was, om als paus op te stappen. Nu kerkrechtelijk kan dat perfect: vrij ontslag is altijd mogelijk als je in het bezit bent van al je geestelijke vermogens. Bij seniliteit is dat gek genoeg bijvoorbeeld niet mogelijk, omdat je wil dan niet vrij is. Een beetje zoals bij euthanasie, dus.

Er was een conservatieve vleugel binnen de kerk die hem dat ontslag erg kwalijk hebben genomen, omdat je dan de indruk wekt dat het pausschap een job is, en dat de paus dan niet de vertegenwoordig van Christus op aarde is. Sommigen vonden bijvoorbeeld dat Johannes-Paulis II een voorbeeld was omdat hij -net als Christus- heroïsch heeft geleden.

Het was toch sterk dat Ratzinger zelf zag dat hij de job niet langer aankon. Misschien is dat ontslag als paus wel één van de beste dingen die hij gedaan heeft; dat hij zich niet vastklampte aan dat pausschap.

Nu speelden er ook andere dingen mee: hij kreeg de curie niet onder controle, er waren de financiële strubbelingen in het Vaticaan. Zoals ik eerder al zei: hij had het moeilijk als er te veel spanningen waren.

Hij bleef zich wel nog wat vastklampen aan de paus-titel, want hij noemde zich emeritus-paus, in plaats van ex-paus en bleef in het Vaticaan rondwandelen in zijn wit kleed. Erg verwarrend voor bezoekers aan het Vatican die onverwacht een glimp konden opvangen van twee wandelende pausen. (Lacht)"