Terugblik op recente pandemie-comedy shows: Michael Van Peel & Trevor Noah

De Vlaamse komiek Michael Van Peel worstelt in zijn laatste show Welcome to the rebellion met Covid-kritische argumenten over de ernst van sommige pandemiemaatregelen voor de burgerlijke vrijheden, begrijpt de kritiek op het coronavaccin niet en richt zijn pijlen op 'antivaxers' die deelnemen aan vrijheidsmarsen en geloven in samenzweringen. Hij lacht daarbij met drie groepen mensen: deze tegen het coronavaccin, deze aanwezig op marsen voor de vrijheid en deze met theorieën over samenzweringen.

Ik argumenteer voor meer bezonnenheid bij Van Peel, zelfs bij mensen met complottheorieën. Noah Trevor, mijn andere favoriete komiek, koos voor zijn eigen, verbindende complottheorie. Van Peel met zijn kritische geest had dieper kunnen graven. In deze bijdrage bespreken we eerst de vele talenten van deze intelligente, rebelse komiek, om dan in gesprek te gaan over zijn koudwatervrees voor alles wat door uiterst rechts verdedigd wordt, zijn verdediging van de coronapas badend in een geloof over onproblematische coronavaccins.

Michael Van Peel niet bang van politici

Als privacy- en vrijheidminnend wetenschapper volg ik Michael van Peel al vele jaren. Het begon met een weergave van zijn eindejaarsconferentie in 2012 op de Vlaamse radio. Luid en duidelijk kwam een stem uit de boxen die aan een hoog tempo de politieke actualiteit analyseerde en daarbij complexe thema’s en verklaringsmodellen niet uit de weg ging. Ik was geboeid en zou dat blijven, trouw aanschuivend met mijn gezin voor zijn optreden in de Antwerpse Arenbergschouwburg in de daaropvolgende jaren.

Deze vroege veertiger uit Antwerpen met een diploma handelsingenieur, komt uit een politiek actieve familie. Vader Dirk Van Peel was actief binnen de christelijke CD&V in Kalmthout en zuster Valerie Van Peel bij de Vlaams Nationalistische N-VA. Michael zelf laat zelden doorschijnen waar zijn politieke voorkeur ligt en beperkte zich (vooral in het verleden) tot machtskritiek. Alsof politieke meerderheden hem koud laten, fileert hij zin en onzin van politieke dossiers waarbij geen enkele machtspartij of kleur gespaard wordt.

Als bewust politiek dakloze boeit me dat. Machtsconcentraties zijn in een democratie momenten van waakzaamheid, nooit momenten van triomf of sterkte. Moedig vond ik bijvoorbeeld Van Peels kritieken op N-VA beleidsmensen op het hoogtepunt van hun macht. Heel Vlaanderen scheen in 2014 besloten te hebben op deze Vlaams-nationalistische partij te stemmen, wat behoorlijk intimideerde, omdat niemand goed kon voorspellen wat dit zou betekenen voor de toekomst van het federale België.

Michael van Peel liet zich niet intimideren. Zo aarzelde hij bijvoorbeeld niet om een stemkanon als Jan Jambon - geliefd bij velen wegens zijn laagdrempelige maar welopgevoede uitstraling -, hard aan te pakken op dossiers zoals terrorismebestrijding en zijn burgemeesterschap in Brasschaat.

Naar Van Peel ga je om iets te leren

Die compromisloze eigenschap, gekoppeld aan politiek doorzicht, maakt Van Peel tot een uitermate boeiende stem over politiek. Zijn eindejaarconferences waren altijd meer dan een gewone terugblik op basis van wat krantenknipsels. Meer dan zijn collegae humoristen, zoals Alex Agnew, die tijdens hun shows hun worstelingen met maatschappelijke thema’s tonen, slaagt Van Peel erin om ook een echte visie te ontwikkelen door thema’s bij hun staart te pakken waardoor ze controleerbaar worden. Zijn aanpak van het terrorismeprobleem, in het bijzonder na de aanslagen in Brussel en Zaventem van 2016, was leerrijk. Hoe combineer je oprechte zorg voor veiligheid met rechtstatelijke waakzaamheid over machtsmisbruik door de overheid? Hoe vermijd je diaboliseren van de moslimgemeenschap als sommigen in naam van de Islam misdrijven plegen? Van Peel slaagde in deze uitdaging, beter dan beleidsmensen en vertegenwoordigers van de verschillende levensbeschouwingen met hun verplichte nummertjes.

Een troef bij Van Peel vormt mimiek en nonsens. Politici en andere ambtsdragers blijven het best ver weg van deze skills van de humorist. Zonder een taalkunstenaar te zijn (zingen lukt ook niet), kan Van Peel door het versnellen van zijn spreekritme en het komisch nabootsen van gesprekken elke politieke pose en alle beredeneerde onzinonderuithalen. Het luidop uitlachen van de zo gevreesde IS-strijders met hun vele kleine onvolwassen kantjes bijvoorbeeld, zorgt op een aanstekelijke wijze voor het controleren van ongrijpbare angsten over aanslagen. Zijn spot werkt therapeutisch. De vijand wordt menselijk gemaakt. Banken en de media brengt hij terug tot een stelletje deugnieten met eigen agenda’s (geldgewin, leugens verkopen, misleiden, …) door telkens op het afleidingsmaneuver (‘balletje, balletje, balletje’) te wijzen als we door te veel onzin de echte toedracht van feiten lijken te mislopen.

Dat brengt me tot een tweede troef bij Van Peel, zijn fascinatie voor de macht van de economie en vertrouwdheid met economische verklaringsmodellen. Herinner u al die goedbedoelde films van geëngageerde Hollywood stars over de bankcrisis en het ineenstorten van de woningmarkt? Ik kreeg die films zelden verteerd, maar bij Van Peel kan je de analyse over de rol van geld en het gesjoemel tot het einde volgen. Follow the money, heet dat tegenwoordig naar Marx en Engels die vanaf 1845 hamerden op het belang van de 'ökonomischen Basis' (het geld, de economie) die onze instituten en zienswijzen ('Überbau') beïnvloeden.

Met Marx’ wetenschappelijk socialisme werd evenwel ook de basis gelegd voor een reflex van superioriteit bij links en bij economiestudenten die het altijd beter weten omdat ze ‘de grote lijnen’ en de ‘echte’ dynamieken zien.

Van Peel, stempels en minder evidente vrijheidsvraagtukken

Behoudens een cursus economie, biedt Van Peel ook een groot hart voor vrijheid en een allergie voor paternalistische bestuursvormen. Government should serve us, hoor je hem denken wat hem boeiender maakt dan de doorsnee marxist die over de staat maar één ding te zeggen heeft, met name dat het ‘een door het kapitaal aangestuurd instrument’ is. Slaapverwekkend zijn die grote economische analyses en zo ver van een menselijke realiteit die veel vaker te maken heeft met kleine dagdagelijkse realiteiten. Levensfris daarentegen zijn Van Peels analyses over de kleine grote dingen des levens en het onvermijdelijk gepest door een organisatie als de staat. Zijn boek uit 2016 over een Vespa-reis naar Afrika (Van Peel tot evenaar. Antwerpen-Dakar per Vespa, Vrijdag Uitgeverij) bevat kostelijke passages over 'de ambtenaar' als universele subsoort van de homo sapiens bij wie elk verzoek voor een document of een stempel bij de burger zorgt voor een kafkaiaanse nachtmerrie.

Nog zo'n terugkerend thema bij Van Peel zijn boetes en verkeerscamera’s. Bij hem geen technische details, maar een aanklacht over de kern van deze zaak: een samenleving vol verkeerscamera’s en flitscamera’s is er één die door robots geregeerd wordt. De mens komt niet meer tussen in deze repressieve processen startend met een flits, waarna digitaal een dossier wordt aangemaakt en een boete automatisch wordt opgestuurd naar de betrokkene (Van Peel tot evenaar, p. 63).

Bij de mogelijkheid voor Belgische gemeenten op eigen boetes op te leggen (zgn. GAS boetes) wijst hij op de shift van een samenleving waar de burger in regel niet wordt beboet, naar de huidige samenleving waar het zoeken is naar een burger die nog nooit een boete heeft gehad. Wat willen we eigenlijk bereiken met boetes in een samenleving die zijn burgers als kinderen behandelt (Van Peel tot evenaar, p. 63-64)?

Organisaties zoals de Liga Mensenrechten in België en de Stichting Privacy First in Nederland doen al jaren inspanningen om complexe dergelijke dossiers aan de burger uit te leggen, maar zonder een komiek blijft dat een moeilijke opdracht. Temeer omdat diezelfde burger soms vragende partij is voor meer controle door de overheid. Van Peel durft die burger in de ogen kijken. 'Collectieve verzuring', noemt hij het, en spot met de Vlamingen die boos zijn als ze horen dat Vlaanderen viermaal meer flitsboetes uitschrijft dan Wallonië. De boze Vlamingen willen niet minder Vlaamse boetes, maar willen integendeel dat de Walen er evenveel uitschrijven als de Vlamingen. Ikke slechtgezind, iedereen slechtgezind en ikke gene seks, niemand seks heet dat mechanisme bij Van Peel (Van Peel tot evenaar, p. 119).

De meest voor de hand liggende humorist voor de Covid-kritische beweging

Voor de Covid-kritische beweging en de bredere beweging van wakkere burgers met abonnementen op nieuwsplatforms zoals tegenwind.tv en blckbox.tv, lijkt Van Peel, alleszins in Vlaanderen, de meest voor de hand liggende humorist om te graven in thema’s zoals digitale cash, digitale identiteiten en transhumanistische dromen over technologie als middel om de mens op hogere niveaus te brengen. Ik was in elk geval erg benieuwd naar wat hij met deze thema’s zou doen in zijn nieuwe show.

Deze show - Welcome to the rebellion - start met een reflectie over onze verslaafdheid aan smartphones en het verlies dat optreedt onder meer op het vlak van oriëntatie. De hele idee om acht jaar geleden met een oude Vespa vijftig dagen te rijden richting Dakar met landkaarten (!) en kompas (!), getuigt van eenzelfde bekommernis over te veel technologie-afhankelijkheid (Van Peel tot evenaar, p. 132).

Maar niet alle technologie is slecht. Als geboren piloot (van zweefvliegtuigen en brommers) is er bij Van Peel ook sprake van een liefde voor technologie. Zo schrijft hij: ”alleen in de woestijn, ben je kwetsbaar, maar het gevoel kapitein te zijn van een voertuig - een boot, een vliegtuigje, een auto of een motor - neemt die kwetsbaarheid weg. Zolang het voertuig blijft werken, ten minste. Het geeft je het gevoel (de illusie?) van controle, de koppige admiraal te zijn van je eensmansvloot” (Van Peel tot evenaar, p. 132).

Balletje, balletje, balletje: de hetze tegen ongevaccineerden

Het mag wel duidelijk zijn dat ik graag naar Van Peel luister. Hij zit op mijn vakgebied (privacy, politie, GAS-boetes). Zijn shows stimuleren intellectueel en politiek. Zijn analyses zijn diepgravend, met oog voor werkelijke grote machtsmechanismen (zoals banken en geld) en kleine machtsmechanismen ('de macht van de stempel'; 'ikke geene seks, niemand seks'). Terecht relativeert hij mediathema's die er alleen maar zijn om ons af te leiden van meer structurele of verborgen mechanismen (‘balletje, balletje, balletje’).

Als lid van de Covid-kritische beweging, zag ik de ganse polarisatie tegen ongevaccineerden, met de telkens wijzigende argumenten (van goed voor jezelf, naar goed voor de anderen, tot goed voor de ziekenhuiscapaciteit) een afleidingsmaneuver (balletje, balletje, balletje). Natuurlijk gezond staat in deze samenleving niet echt bovenaan, medicijngebruik wel. De zorg was al jaren stiefmoederlijk behandeld. Het Zweedse alternatief voor een lockdown beleid werd te gretig afgeserveerd. Het vaccineren van gezonde mensen werd niet zorgvuldig toegelicht. Heeft er iemand in 2020 en 2021 ooit een statistiek met fataliteits- of mortaliteitscurves ten gevolge van COVID-19 onder de vijftig jaar gezien? Ze bestaan maar meestal kregen we vooral anekdotes te horen ('er belanden ook jongeren op intensieve') zonder harde data. Het virus doodt statistisch gesproken bijna niemand in die leeftijdsgroep, zoals ook blijkt uit onderstaande tabel die ik ontleen aan Maurice de Hond:

Voor de Covid-kritische beweging was van meet af aan duidelijk dat het virus een belangrijk probleem was voor risicogroepen te meer omdat de persoonlijke bescherming door het vaccin verre van absoluut was, en relatief snel afnam, zeker in de aanwezigheid van nieuwe varianten. Dit muterend karakter zette ook druk op elk geloof in een gezondheidspas met privileges voor gevaccineerden. In feite was dit al duidelijk in de eerste helft van 2021, - nog voor de uitrol van de coronapassen. Ook overheidsexperts zagen de nadelen van coronapassen, maar bleven er toch bij zweren en het gebruik werd systematisch verbreed.

Van Peel over de Covid-kritische beweging: allemaal antivaxers

In Welcome to the rebellion, mocht ik echter geen op goed onderzoek gebouwde grappen smaken over de pandemie, over big pharma, over de rol van experten en hun greep op de media, noch over politici én ambtenaren die ruimte zagen voor polarisatie en afkeuring. De titel van het show verwijst naar de worsteling van de komiek met het eigen rebelse karakter, dat met de jaren aan felheid verliest en wat mainstream lijkt te zijn geworden. Als reactie gaat Van Peel dan maar ‘valse rebellen’ viseren, mensen die het systeem in vraag stellen, maar dan op punten die volgens hem geen rebellie verdienen. Systematisch richt hij zijn pijlen op 'antivaxers'. Ondanks de geruststelling dat ‘onder zijn vrienden ook niet -gevaccineerden zijn’ volgen wat pijnlijke uitspraken over mensen aanwezig op de bevrijdingsfeesten- en marsen in het Brusselse Ter Kamerenbos van april en mei 2021, met als dieptepunt een schampere bespreking van de kleren en sandalen van een jonge deelneemster die voor de camera sprak over ‘leren leven met het virus’.

Foto VRT news: het illegale festival La Boum, Brusselse Ter Kamerenbos mei 2021

Waarom doet Van Peel dat? Hij weet van bepaalde Covid-kritische stemmen, maar nergens blijkt evenwel dat hij zich goed ingewerkt heeft in deze materie. Hij leest en schrijft columns in De Morgen en De Standaard, twee kranten die duidelijk kozen voor het Vivaldi-coronabeleid en er ook voor zorgden dat kritiek op dissonante stemmen wel, maar de dissonante stemmen zelf niet aan bod kwamen.

Het beleid en de mainstream media gingen in de voorbije jaren voorbij aan de realiteit van onzekerheid binnen de wetenschap. Er is, zeker bij grote onzekerheid, niet altijd sprake van een consensus rond één verklaring of één wetenschappelijk inzicht. Dat werd onvoldoende gebracht. Overheidsexperts genre Van Ranst in België wilde naar eigen zeggen één boodschap brengen en de bevolking niet verontrusten.

Toch valt er bij de door de media en beleid goedgekeurde experten wel degelijk ook wat te leren over discussies over de consensus, ook al is het tussen de lijntjes. We denken daarbij aan de interviews van microbioloog Herman Goossensmet zijn kritische bedenkingen en suggesties voor bijsturing van het te eenzijdig door virologen bepaald pandemiebeleid. Mijn boodschap aan Van Peel is dat geen vaste consensus over een goed pandemiebeleid bestaat, ook niet onder wetenschappers, of het nu gaat om lockdowns, schoolsluitingen, privacy-intrusies via coronapassen of vaccins.

Bovendien mist hij de terechte waarschuwing in de media voor polarisering en dualisering. Die boodschap duikt ook op in de wetenschappelijke literatuur: nodeloze dualisering moet vermeden worden want het laat niet toe om fenomenen zoals vaccinatietwijfel en het succes van complottheorieën te begrijpen. Dualisering speelt in de kaart van hen die baat hebben bij het stigmatiseren van mensen. Is het niet vreemd dat antivax altijd als vanzelf gelijkstaat aan dom? Wellicht is het vanuit wetenschappelijk oogpunt net heel belangrijk om deze minderheidsgroepen mee op te nemen in wetenschappelijk onderzoek. Maar dan geen onderzoek waarbij de uitkomst al op voorhand vaststaat of onderzoek dat een karikatuur maakt van tegenargumenten. Zoals het de wetenschap onwaardig is om een uitkomst bij voorbaat al uit te sluiten, hebben Covid-kritische wetenschappers en deskundigen vaccinatie as such nooit afgewezen.

Van Peels paralyse rond rechts en misplaatste rebellen

Twee keer merkt Van Peel tijdens zijn show op dat hij zich in de voorbije jaren niet uitsprak over pandemie-vraagstukken, omdat hij dan een standpunt zou verdedigen dat ook bij extreemrechts steun vindt. Een echo van die passages zit in de interviews die Van Peel geeft: "Ik heb daar zeker mijn bedenkingen bij gehad, maar het probleem is dat je dan vrij snel bijval krijgt van mensen waar je liever niet mee wordt geassocieerd. Kritiek op de avondklok wordt dan omarmd door mensen die vinden dat de coronapas en de Jodenster iets met elkaar te maken hebben. Het gevolg is dat je zwijgt, omdat je niet wil dat Vlaams Belang of een zotte antivaxer met je mening gaat lopen".

Zo'n houding stelt teleur. Het past slecht bij een onafhankelijke ziel als Van Peel om strategisch te zwijgen of zich bij zijn spreken te laten leiden door anderen.

Ook laat hij zich ontvallen dat het pandemiebeleid niet zo erg was. De bezorgdheden van de betogers op de pandemiebetogingen waren wat 'misplaatst'.

Er leefden en leven nochtans legitieme bezorgdheden bij de mensen die zich niet lieten vaccineren en de deelnemers aan marsen. Met grote lichtzinnigheid werd in de afgelopen jaren het een na ander voorstel gelanceerd om economische sectoren te sluiten, vrijheden verder te beperken, volwassen verplicht te vaccineren op straffe van jobverlies, om kinderen te vaccineren, enz. Boven op de formele overheidsinstrumenten, was er een moraliserende dynamiek waarbij de ongevaccineerden te maken kregen met aanzienlijke morele veroordeling van de ongevaccineerden. Deze afkeuring werd verpakt in een taal van morele superioriteit, terwijl bleek en blijkt dat vooral eigenbelang (zelfzorg) eerder dan algemeen belang de protagonisten van deze morele politiek beroerde. Politici en beleidsmensen gingen gretig inspelen op deze dynamiek van morele veroordeling. De psychologische druk en het stigma was aanzienlijk. Discriminerend gedrag werd de regel. De ernst ervan wordt door wetenschappers vergeleken met het discrimerend gedrag ten aanzien van migranten en minderheden. De gehoopte gedragsverandering kwam er doorgaans niet. Een groeiend wantrouwen bij de ongevaccineerden kwam er wel. Reden genoeg om te rebelleren.

Van Peels paralyse rond vaccin-weigering

Michael Van Peel gelooft in Verlichting, mensenrechten en kritisch denken. Een aantal aspecten van het pandemiebeleid krijgen zijn aandacht, maar het vaccinvraagstuk zet hij volledig uit de wind. Zijn verdediging van de aan massavaccinatie gekoppelde coronapassen, baadt in het geloof dat een vaccin onproblematisch is en dat de coronapas slechts een zachte nudge is.

Climax van Welcome to the rebellion is de al genoemde scene met de vrouw op La Boum in het Ter Kamerenbos. Van Peel ergert zich aan haar uitspraak dat ‘met het virus moet geleefd worden’ en reageert zich af op haar bloemenkleed en sandalen, alsof het voor de hand ligt dat mensen die zich zo kleden, te dom zijn om na te denken. Hier overschrijdt hij een lijn tussen lachen met en uitlachen om te kwetsen. Verontwaardigd, bijna geparalyseerd, vraagt Van Peel zich vervolgens af waar zo'n uitspraak over met virussen leven vandaan komt. Heeft de mens niet altijd met technologie geleefd? Zouden we zonder technologie niet in een put leven? Hoe kan je nu tegen het vaccin zijn?

Naast antivaxers zijn er ook mensen zijn bij de Covid-kritische beweging die vooral twijfelen aan welbepaalde Coronavaccins en aan de bevolking brede uitrol van alle coronavaccins. Van Peel duwt iedereen samen in één hoek en negeert de kern van het vaccinrealisme dat onder meer door Gøtzsche bepleit wordt: niet elk virus is hetzelfde, niet elk vaccin is hetzelfde. Praten over 'de vaccins' is veel te algemeen. De risico-baten en ethische analyse moet bij elk virus en bij elk type vaccin opnieuw gedaan worden: leeftijd, geslacht dosis, bijwerkingen, effectiviteit, proportionaliteit, bestaan van compensatie bij schade... zijn allemaal factoren die in overweging genomen moeten worden.

Redenen genoeg om ook bij virussen de basisregels van het gezondheidsrecht (proportionaliteit, voorzorgsbeginsel bij onzekerheid, geïnformeerde toestemming, gesprek met de vertrouwensarts, do not harm) te respecteren en ook reden genoeg voor een overheid om zeer omzichtig om te gaan met vaccins verplicht te stellen. Gøtzsche geeft de burger een eenvoudige tip om het vaccinatiebeleid van de eigen overheden te beoordelen: wanneer er aanzienlijke verschillen zijn tussen vaccin-adviezen van landen van een vergelijkbare status, betekent dit dat de betrokken vaccins niet zo belangrijk zijn of dat bepaalde overheidskeuzen inzake vaccinatie niet zo evident zijn. Maurice de Hond past deze regel toe wanneer hij vaststelt dat de Nederlandse Gezondheidsraad tot in februari 2023 blijft aanbevelen om jongeren te vaccineren tegen corona, terwijl meerdere andere landen dat niet doen.

Van Peel weet ondanks zijn botte veralgemening dat niet alle vaccins gelijk zijn. Naar aanleiding van het Belgisch gele vaccinatieboekje schrijft hij in 2016 een vaccinrealistische passage over het choleravaccin:

"Dit is niet zozeer om me te beschermen tegen Afrikaanse ziektes maar vooral tegen Afrikaanse grenswachters die smeergeld eisen voor elke volgens hen ontbrekende vaccinatiestempel. Zo wordt hier geen vaccin meer toegediend bij cholera omdat het weinig afdoend is en te veel bijwerkingen heeft (en besmetting eenvoudig te vermijden is door enkel zuiver water te drinken), maar je krijgt toch een stempel met het woord 'cholera' in je vaccinatieboekje, louter om grenswachters tevreden te stellen. Stempels hebben een magisch, hypnotiserend effect op ambtenaren. Ze geven banale papiertjes een aura van 'officiële toestemming'. Ik heb gehoord van reizigers die er gewoon zelf maken om eender welk document een zwaarwichtig aanzien te geven" (Van Peel tot evenaar, p. 34)

Deze kostenbaten-afweging is vlekkeloos want Van Peel kijkt naar effectiviteit, bijwerkingen, alternatieven en de impact op vrijheden als overheden gezondheidsingrepen gaan voorschrijven.

Waarom doet hij dat niet bij de bestaande Coronavaccins? Het debat over vaccinatie is ver van voorbij en het vaccinrealisme groeit en corrigeert uitwassen van het vaccinidealisme of -fanatisme. Studies over vaccinatieschadestapelen zich op. Gezaghebbende bronnen adviseren om niet te vaccineren onder 50. Toch blijven sommige virologen de boodschap van maximale vaccinatie verder uitdragen als een passe-partoutoplossing voor de volledige bevolking en ongevaccineerden 'dom' noemen. Dit laatste tegen de vaststellingen in van de Belgische Hoge Raad voor Gezondheid over de kracht van natuurlijke immuniteit en de lage fataliteit en mortaliteit bij gezonde mensen.

Balletje, balletje, balletje en de hetze tegen complottheorieën

Van Peel richt zijn pijlen tenslotte op mensen die in samenzweringen geloven. Samenzweringstheorieën zijn altijd goed voor een grap, maar wat is een samenzweringstheorie? Een klassieke valkuil bij het aanwijzen van samenzweringen, zeker wanneer het gaat om betwiste onderwerpen, vormt de aanname dat onwaarheden allemaal van één kant komen en dat bijvoorbeeld pro-pandemiebeleid-mensen in grote mate immuun zijn voor onwaarheden en perfect in staat zijn om feit van fictie te scheiden. Een andere valkuil is om de onwaarheden vooral te situeren bij domme of onopgeleide personen. Beide valkuilen worden niet steeds helder gezien door intelligentsia en beleid wanneer ze het hebben over Covid complottheorieën en fake news verhalen: in hun uitspraken horen we te veel zekerheid in omstreden kwesties, en te veel eigendunk gevoed door een laagje Verlichtingsarrogantie ten aanzien van 'niet-Europese migranten' (zoals dat heet in Europa) of 'bepaalde etnische of raciale groepen' (zoals dat heet in de Verenigde Staten).

Ook hier is de boodschap nodeloze dualisering vermijden, want anders valt vaccinatietwijfel, fake news en het succes van complottheorieën niet te begrijpen. Deze boodschap is meer subtiel dan het gangbare motto dat kennis en informatie fabels en domheid kunnen overwinnen. Zo leefde er een zienswijze dat zwarten beter bestand zijn tegen het virus dan witten, ook in de Verenigde Staten. Dit geloof is inmiddels door talrijke rapporten weerlegd. De fabel is dus onwaar en fout, maar stopt het hier? Hebben we geluisterd naar de boodschap achter de fabel en naar de zwarte mensen die zo'n verhalen geloven Er is een groeiend bewustzijn bij wetenschappers en critici dat complottheorieën een bepaalde functie of achtergrond hebben. "Zelfs wanneer zwarte samenzweringstheorieën misplaatst zijn, zijn ze niet onzinnig". Amit Prasat veralgemeent deze aan Amber Butts ontleende lering: samenzweringsverhalen kunnen misplaatst zijn, maar zijn nooit onzinnig en door te kijken naar hun rol binnen gemeenschappen (niet alleen de zwarte gemeenschap, maar elke gemeenschap) kunnen we veel leren. Zo leven er bij witte gemeenschap andere verhalen dan bij zwarte. Complottheorieën die draaien rond 'het ondermijnen van onze grondwettelijke vrijheid' of rond Bill Gates en pogingen van 'hogerop' om de democratie te ondermijnen, leven veelal bij witte repubikeinen, wat waarschijnlijk Van Peels allergie voor deze specifieke complottheorieën over samenzweringen tegen de vrijheden van burgers verklaart.

Wat had Van Peel wel kunnen doen: Noah Trevor of balletje, balletje, balletje?

Trevor Noahs I wish you would staat nu op Netflix en wordt onder meer besproken in the Guardian. De pandemieshow van deze komiek, die qua intelligentie en vermogen om het publiek aan het denken te zetten, even goed scoort als Van Peel, bevat enkele grappen over samenzweringstheoretici. Noah blijft op de vlakte, heeft ook nauwelijks de kwestie diepgaand bestudeerd.

Noahs zachte behandeling van Trudeau - die ongemeen hard was tegen Covid-vrijheidsstrijders - zijn niet toegelichte afkeuring van het pandemiebeleid van Boris Johnson en Trump en zijn weigering om de polarisatie ter sprake te brengen (het blijft bij een 'we waren allemaal kwaad') geven evenwel goed aan dat Noah net zoals Van Peel binnen de consensus denkt. Toch doet Noah iets anders dan Van Peel. Noah verbindt, eerder dan te verdelen of te dualiseren. Dat bereikt hij door met een grappige, zelfgebrouwde complottheorie af te komen over gluten en over een pandemie die door een moe gewerkte bevolking gewenst was.

Van Peel is minder glad dan Noah en dat past ook beter bij zijn persoon. In tegenstelling tot Noah kiest hij doorgaans voor een wat meer diepgaande, meer rationele behandeling van door hem aangekaarte thema's. Balletje, balletje, balletje bij Van Peel is stof wegblazen, echt nadenken en naar dieperliggende structurele problemen kijken.

Er zijn mooie 'complottheorieën' over de rol van banken tijdens de pandemiecrisis. Aangewezen onderwerp voor Van Peel die graag streng is voor de banksector.

Ook het smartphonethema uit zijn show had verder uitgewerkt kunnen worden, gezien hun centrale rol (corona app, coronapaspoort, …) in de publieke discussie over COVID-19 -technologieën. De Nederlandse komiek Arjen Lubachmaakte in 2020 een drie minuten filmpje over de corona-app waarin hij de vinger legde op de haastigheid van het beleid om in samenspel met de media de publieke opinie klaar te stomen voor het reddingsmiddel. Pure waanzin die ook Van Peel kan brengen.

Van Peels behandeling van thema's zoals transhumanisme en technologieverblinding blijven tot dusver anekdotisch, terwijl deze krachten en stromingen dat helemaal niet zijn. Ondersteund door eigen mythes, geleid door valse dilemma's en behept met eigen gebreken die te weinig onderkend worden, zorgt technologieverblinding voor een resem van gewilde en ongewilde gevolgen. Het in kaart brengen van de ongewenste gevolgen en het starten van een reflectieproces vraag een brede waaier aan inzichten. Nadenken over proportionaliteit, functieverschuivingen, misbruik van noodwetgeving en misbruiken bij nudging…. Het zijn dingen die een intelligente komiek kan als hij zich daartoe zet. Van Peel kan dat, althans dat verwacht ik als trouwe fan.

Een meer uitgebreide versie met voetnoten is verschenen op https://www.decontroversatie.be