Waren het vooral Westerse welvaartsstaten die polariseerden tussen wel en niet-gevaccineerden?
Alexander Bor, Frederik Jørgensen en Michael Bang Petersen hebben in wisselende auteursvolgorde een serie artikelen gepubliceerd over polarisatie en moralisering. In een tweet van 16 februari 2023 geeft Michael Bang Petersen (https://twitter.com/M_B_Petersen/status/1626210541047013377) een bespreking van hun onderzoek en waar de onderzoeksresultaten te vinden zijn. We bespreken twee studies, maar verwijzen naar de tweet voor het volledig verhaal.
In Nature verscheen hun vergelijkende studie over polarisatie. In 21 'ontwikkelde' landen bleken gevaccineerden bereid om niet-gevaccineerden uit te sluiten van familierelaties (maar niet omgekeerd). Vooral in de Verenigde Staten, maar ook elders, spraken vele gevaccineerden zich uit voor een beperking van de rechten van niet-gevaccineerden.[1]
Vier vormen van discriminatie
De studie bekijkt discriminerende houdingen (negatieve affectiviteit, stereotypen en uitsluitinggedrag) in familiale en politieke settings en kwantificeert deze discriminerende attitudes tussen gevaccineerde en niet-gevaccineerde burgers in 21 landen met verschillende culturele tradities. Uit die kwantificatie blijkt dat gevaccineerden een discriminerende houding aannemen tegenover niet-gevaccineerden, die even sterk is als de discriminerende houdingen die gewoonlijk worden aangenomen tegenover immigranten en minderheden. In totaal werden vier vormen van discriminerende houdingen vastgesteld: antipathie, stereotypering, steun voor uitsluiting uit familierelaties en steun voor opheffing van politieke rechten. Daarentegen is er geen bewijs dat niet-gevaccineerde personen discriminerende attitudes ten opzichte van gevaccineerde personen vertonen.
De studie stelt vast dat discriminerende houdingen sterker tot uiting komen in culturen met sterkere coöperatieve normen, lees de Westerse welvaartsstaten. Dat sluit aan bij eerder onderzoek naar de psychologie van samenwerking tussen mensen, waaruit blijkt dat individuen negatief reageren op waargenomen 'free-riders', ook op het gebied van vaccinaties. Mensen in welvaarsstaten die achter forse investeringen in gezondheidsvoorzieningen staan en die volgens zichzelf bijdragen aan het publieke goed van epidemiebestrijding (gevaccineerde personen) reageren daarom discriminerend op vermeende meelifters (niet-gevaccineerde personen). Politici en publieke intellectuelen deden een beroep op morele verplichtingen om de COVID-19-vaccinatiegraad te verhogen. Bor, Jørgensen, en Petersen stellen vast dat vanaf het moment die stap gezet werd, discriminerende attitudes - inclusief steun voor het schrappen van grondrechten van niet-gevaccineerden- sterker naar voren kwamen. De auteurs waarschuwen voor elke politiek die zorgt voor meer 'entrenchment of conflict' en roepen op tot een politiek die zich afzijdig houdt van het aanwakkeren van diepe animositeit tussen burgers: 'Aangezien morele veroordeling tijdens een crisis vaak gemakkelijk en spontaan onder het publiek wordt geactiveerd, moeten de autoriteiten en politici het temperen van sociale animositeit beschouwen als een belangrijk onderdeel van hun mandaat, vooral wanneer maatschappelijke conflicten dieper geworteld raken.
Moralisering als instrument om gedrag te veranderen
In een tweede artikel “Moralizing the COVID-19 Pandemic: Self-Interest Predicts Moral Condemnation of Other's Compliance, Distancing, and Vaccination” gaan deze auteurs vervolgens in op moralisering als een instrument om gedrag te veranderen, bovenop overheidsinstrumenten zoals geweld en drang. [2]Het instrument van moralisering klinkt door zijn aanspraak op universaliteit heel goed. De gebruiker van het morele instrument heeft de legitimiteit ongetwijfeld aan zijn of haar kant, hoewel nadere analyse vooral wijst op eigenbelang, nl mensen die door de eigen kosten-batenanalyse denken het meeste baat te hebben bij een gewenste gedragsverandering, gaan het hardst aandringen op moralisering. Bor, Jørgensen, Lindholt en Petersen hebben op zich geen probleem met het gebruik van moraal, maar wijzen erop dat het instrument het tegevenovergestelde effect kan hebben ('to backfire') en verharding en tegenstand creërt.
[1] Alexander Bor, Frederik Jørgensen & Michael Bang Petersen, 'Discriminatory attitudes against unvaccinated people during the pandemic' Nature, 2023, Issue 613, 704–711 , https://doi.org/10.1038/s41586-022-05607-y [2] Alexander Bor, Frederik Jørgensen, Marie Fly Lindholt, Michael Bang Petersen, 'Moralizing the COVID-19 Pandemic: Self-Interest Predicts Moral Condemnation of Other's Compliance, Distancing, and Vaccination', Political Psychology, 6 May 2022, 23p. https://doi.org/10.1111/pops.12835
Paul De Hert (HoogleraarVrijeUniversiteitBrussel-HoofddocentTilburgUniversiteit)
Dit artikel verscheen eerst op www.decontroversatie.be