Wat het licht niet mocht zien? De WOB-dossiers: Trust the Science
Een kroniek van de wetenschappelijke onderbouwing van coronamaatregelen
Met dank aan Cees van den Bos en zijn substack "Bomen& Bos".
Vertrouw de wetenschap, zei men. Het Nederlandse Rijksinstituut voor Volksgezondheid en Milieu (RIVM) vervulde de rol van het wetenschappelijke geweten tijdens de coronacrisis. De coronamaatregelen werden vaak bedacht binnen - en opgelegd door - de crisisstructuur van ons land. Regelmatig werd aan het RIVM pas achteraf een onderbouwing gevraagd voor een politieke keuze of beleidskeuze. De WOB-documenten (WOB: Wet Openbaarheid van Bestuur) geven een interessant inkijkje in het ontbreken van wetenschappelijke onderbouwing van vrijwel alle coronamaatregelen.
Veel coronamaatregelen die aan de bevolking werden opgelegd, hadden geen wetenschappelijke onderbouwing. Zoals in een eerdere publicatie is te lezen, werden alle gedragsregels zonder onderbouwing ingesteld. Zij waren een doel op zich. Dikwijls werd achteraf nog gezocht naar een bevestiging van het nut van deze regels. Zo blijkt uit veel mailverkeer, zoals het onderstaande voorbeeld.
Geen onderbouwing voor de anderhalve meter
Uit onderstaande mailwisseling blijkt dat het RIVM geen wetenschappelijke onderbouwing kon geven voor het houden van anderhalve meter afstand.
Uit een andere email van het RIVM aan het ministerie van VWS blijkt dat men sprak van een ‘bescheiden wetenschappelijke onderbouwing‘ voor de afstandsmaatregel.
In september 2020 was de ergernis van RIVM-medewerkers leesbaar, toen werd gevraagd om wetenschappelijke onderbouwing te geven voor mondkapjes en de anderhalve-meter-samenleving. Het ministerie van VWS moest achteraf onderbouwing zoeken voor het reeds uitgestippelde beleid. De ambtenaren vroegen zich dan ook af wat de consequenties zouden zijn als de onderbouwing die het RIVM leverde, zou afwijken van het advies van het Outbreak Management Team (OMT).
Het RIVM besteedde sommige onderzoeken uit aan wetenschappelijke instituten. Zo bleek uit onderzoeksresultaten die het RIVM besprak met onderzoekers van Universiteit Twente, dat sommige gezondheidsadviezen moesten worden herzien. In onderstaande email worden nieuwe inzichten besproken ten aanzien van hygiënevoorschriften - het niezen in de elleboog - en aerogene transmissie, die de mondkapjes niet konden voorkomen. De conclusie was dat sommige adviezen toch anders bekeken dienden te worden.
Onderbouwing voor corona-apps ontbreekt
Er werden verschillende apps ontwikkeld, die moesten bijdragen aan de bestrijding van het luchtwegvirus. Voor deze apps werden zelfs wetten aangepast, ondanks dat de bijdrage aan virusbestrijding nergens uit bleek.
Rioolwatermetingen: RIVM zag het nut niet.
Door politieke druk moesten er rioolwatermetingen worden opgenomen op het Coronadashboard. De testsamenleving was in de zomer van 2020 nog in volle omvang opgetuigd. Er waren kennelijk wel indicatoren nodig.
In onderstaande mail wordt gesproken van het nut van de metingen voor de ‘opvolgstrategie’. Dit geeft blijk van de wil om de rioolwatermetingen te gebruiken voor een strategie die men al voor ogen had.
Hugo de Jonge wilde rioolwatermetingen graag op het Coronadashboard, ondanks de terughoudendheid van het RIVM.
Selectieve maatregelen topsport versus amateursport: geen onderbouwing
Topsporters genoten tijdens de coronapandemie meer vrijheden dan amateursporters. Dit leidde tot veel vragen van de bevolking. Niet in de laatste plaats omdat sport en beweging de volksgezondheid bevordert. Omdat er onderscheid in privileges werd gemaakt tussen top- en amateursporters, stelde men voor om dit met een ‘narratief’ op te lossen.
Geen onderbouwing voor de avondklok
Direct vanaf het begin van de pandemie was de Nederlandse overheid bezig om het idee van een avondklok gestalte te geven. Deze grondrechten schendende oorlogsmaatregel, was wereldwijd erg populair bij autoriteiten. Een avondklok werd in veel landen ingevoerd, waar men daar juridische mogelijkheden voor zag.
In Nederland volgde men deze ontwikkelingen nauwgezet. In de zomer van 2020, toen het virus leek te zijn verdwenen, werden de voorbereidingen voor een avondklok in Nederland getroffen. Los van de proportionaliteitsvraag, was een wetenschappelijke onderbouwing niet aanwezig.
Geen wetenschappelijke onderbouwing voor de mondkapjes
Rond de gezichtsmaskers is tijdens de coronapandemie veel commotie geweest. Er was namelijk geen wetenschappelijke onderbouwing voor de effectiviteit van de niet-medische mondkapjes. Toch werden ze ingevoerd.
Experts voelden de druk om een onderbouwing te geven, uit vrees dat de politiek ze zou inhalen.
Omdat de mondkapjes weinig tot geen werking hadden voor de bestrijding van het coronavirus, werd naar andere grondslagen gezocht om de mondkapjesplicht in te kunnen voeren.
