Wat zegt de oversterfte ons nu eigenlijk?

Juist als je diep duikt in het onderwerp oversterfte zie je hoe gecompliceerd het eigenlijk ligt. Helaas hebben de afgelopen drie jaar ons geleerd dat onder het mom van "wetenschap" vooral overtuigingen werden gepresenteerd. Dit is fnuikend voor de grote uitdagingen waarvoor onze maatschappij zich nu gesteld ziet.

Zelfs de kale cijfers zijn niet eenduidig

Al eerder is op de site van www.maurice.nl door Herman Steigstra uitgelegd dat er veel mist opgeworpen wordt door het CBS over “oversterfte”. Door alleen naar de oversterfte per afzonderlijke week te kijken, wordt gemaskeerd hoe de sterfte zich over langere periodes voltrekt (per maand of langer). De oversterfte-marges per week hebben alleen de functie om te beoordelen of de uitkomst van die week al dan niet door toeval hoger is dan verwacht was. Maar als je de sterfte bekijkt over een langere termijn dan gelden er andere oversterfte-marges dan als je per week bekijkt.

Bij de rapportage over de 5 weken van maart jl. gaf het CBS aan dat er 18.000 Nederlanders waren overleden, 1300 meer dan verwacht, maar dat werd geen “oversterfte” genoemd. De argumentatie was dat er in geen van de afzonderlijke weken sprake was van oversterfte.

Maar er is dus wel sprake van een sterfte van 7% meer dan over de maand maart was verwacht. Over het hele jaar 2023 is dat ook tot nu toe het percentage: 7%.

Het laat al goed zien hoe zelfs bij het presenteren van kale cijfers zelf, de gekozen insteek leidend kan worden voor de conclusies die je trekt: “of er al dan niet sprake is van oversterfte”.

Andere aanvliegroute

Vanuit de sterftecijfers, wat daarbij de oorzaak van het overlijden ook is, kan op een andere manier ook inzicht gegeven worden in de ontwikkelingen in de tijd. Dat ga ik nu doen, om vervolgens te bekijken welke conclusies je dan zou kunnen trekken.

Via de website www.mortality.org kan je voor een groot aantal landen de sterftecijfers per week naar leeftijdsgroep over een heel lange periode downloaden. Voor een aantal landen heb ik daar een analyse voor gemaakt.

In dit artikel laat ik zien hoe voor de leeftijdsgroep tussen 65 en 75 jaar het aantal overlijdens in een periode van 4 weken te vergelijken met het gemiddelde aantal overlijdens in de periode 2015-2019. Je krijgt dan per periode van 4 weken het percentage verschil met dat gemiddelde uit dat verleden. Als die waarde 0% is dan is er geen verschil en is de sterfte exact de verwachting op basis van dat recente verleden.

Voor de jaren 2020, 2021 en 2022 wordt getoond hoe de sterfte per 100.000 zich ontwikkeld heeft vergeleken met het gemiddelde van de periode van 2015-2019. De groep 65-74 jaar kan beschouwd worden als een soort middengroep, die qua ontwikkelingen zit tussen de groep onder de 65 jaar waar de sterfte laag is en boven de 75 jaar waar de sterfte hoog is.

De grafiek voor Nederland

Goed is te zien (groene lijn) dat voor de start van de eerste Covid-golf het aantal overlijdensgevallen lager was dan normaal in de winter. Dat kwam mede door het lichte griepseizoen 2019-2020. Toen kwam de hoge eerste Covid-golf.

Wat vooral verder opvalt, is dat vanaf week 40 in alle drie jaren er sprake is van een verhoogde sterfte. Met daarbij de hoogste sterfte in 2021, toen deze leeftijdsgroep voor het overgrote deel was gevaccineerd. Hoger dan in 2020 toen die groep nog niet gevaccineerd was. Daarnaast is te zien dat ook in 2022 vanaf week 40 er een duidelijke meersterfte is. Die in 2023 nog is doorgelopen.

Voor Zweden, Engeland+Wales en België hebben we vergelijkbare grafieken op bases van die data van www.mortality.org.

Zweden

De cijfers voor Zweden zijn duidelijk lager dan voor de andere 3 landen. Een groot deel van de tijd liggen de cijfers in dat land onder het gemiddelde van de periode 2015-2019.

De cijfers in België en Engeland+Wales zijn duidelijk hoger dan die in Nederland. Met name de pieken zijn fors hoger.

Besef dat dit alleen de cijfers zijn voor de 65 tot 74-jarigen in deze landen. Qua leeftijdsopbouw zal de samenstelling van die leeftijdsgroep sterk op elkaar lijken.

De complexiteit van de analyse van de oorzaken

Gegarandeerd dat velen die de bovenstaande grafieken zien al een verklaring hebben voor de geconstateerde patronen en de verschillen tussen de landen. “Het komt door het verschil in maatregelen tussen de landen” of “Zie je hoe weinig de vaccinaties hebben geholpen” of “Hieruit zijn de negatieve gevolgen van het vaccineren duidelijk op te maken”.

Ik ga hen allemaal teleurstellen, welke harde conclusie ze dan ook trekken. Onder de patronen ligt zo een complexiteit aan factoren ten grondslag, dat er juist geen eenduidige conclusies te trekken zijn. Want zelfs als je denkt een conclusie te kunnen trekken en je maakt een grafiek/analyse van andere landen of regio’s, dan zie je toch weer wat anders.

De oversterfte-analyses leren ons eigenlijk alleen maar hoe complex factoren in elkaar grijpen en hoe weinig we daar echt van begrijpen. Maar ook hoe graag de verschillende kanten harde conclusies willen trekken in lijn met datgene wat ze ook vooraf al dachten!

Een proces dat me vanaf het begin van de Coronacrisis al opviel en ergerde: De stelligheid waarmee beweringen werden gedaan over het verwachte effect van maatregelen en dus de noodzaak om die te nemen. Het betrof dan eigenlijk slechts één mogelijke component, die een rol kon spelen bij de verspreiding van het virus (dan ook nog met de foute aanname dat het virus zich niet door de lucht verspreidde).

Alle andere componenten, die minstens zo belangrijk waren of belangrijker, werden genegeerd en alle nadelen van de maatregelen werden op de koop toe genomen.

Vergelijkbaar

Vergelijkbare processen zagen we rondom het vaccin. Aanvankelijk zou je na inenting het virus niet meer kunnen krijgen, laat staan verspreiden. Later zou het vooral ernstige ziekte en sterfte voorkomen. In ieder geval zouden – voor alle leeftijdsgroepen en zelfs zwangere vrouwen – de voordelen van het vaccineren de mogelijke nadelen, die er trouwens amper zouden zijn, verre overtreffen. Vaccinatie zou zelfs een betere bescherming bieden, werd gesteld, dan als je met het virus geïnfecteerd was geweest.

En het ergste was daarbij nog, dat dit alles werd gepresenteerd als iets dat door de wetenschap onomstotelijk zou zijn vastgesteld en dat je die wetenschap nu eenmaal diende te vertrouwen.

Maar als je de vernislaag van de propaganda eraf haalde en de onderbouwingen goed bestudeerde, inclusief het analyseren van de data, dan waren die beweringen doorgaans zo zacht als boter.

Degenen die wel goed onderbouwd, met ook de juiste wetenschappelijke antecedenten (doorgaans professoren die met emeritaat waren), tot andere conclusies kwamen dan het dominante narratief werden op zijn best genegeerd, maar doorgaans verdacht gemaakt. Tot echte openbare debatten kwam het vrijwel nooit. En het leidde er ook toe dat ik met regelmaat contact had met wetenschappers, die aangaven er ook anders over te denken dan het dominante narratief, maar die niet ermee naar buiten durfden te komen omdat het repercussies zou hebben voor hun positie. Bijna drie jaar geleden schreef ik al over die “omerta” op het vlak van de aerosolen.

Zoete koek

Ik denk dat dit alles per saldo het vertrouwen in de wetenschap, de wetenschappers, de universiteiten, maar ook de autoriteiten geen goed heeft gedaan. Natuurlijk zijn er nog velen, die alles wat ze de afgelopen drie jaar hebben voorgeschoteld gekregen als zoete koek hebben geslikt. En die ook nu geen andere opvatting hebben. Die zullen die andere opvatting ook niet meer krijgen. Mede omdat ook de vele wetenschappers en autoriteiten die de afgelopen drie jaar dat verhaal hebben gepresenteerd, gesteund door de meeste media, geen intentie lijken te hebben om die periode nu eens kritisch te evalueren.

Een evaluatie die van groot belang zou zijn om te leren van fouten. Ervoor te zorgen dat het de volgende keer beter gaat. Maar ook om vergelijkbare fouten niet te maken bij andere grote crisissen waarmee onze samenleving te kampen heeft of zal krijgen. Want zoals ik ook in dit artikel van vorige week heb aangegeven, die patronen van de Coronacrisis zijn goed herkenbaar bij de klimaat-/stikstofcricis. En ik vrees dat de gevolgen van die crisis voor onze samenleving (met name door de polarisatie van grote en krachtige groepen aan beide zijden van het spectrum) veel ernstiger zullen zijn dan die van de Coronacrisis.

P.S. Juist als je naar de gepresenteerde grafieken kijkt en je goed bewust bent van de complexiteit van de onderliggende factoren, dan besef je hoe moeilijk het zal zijn om eenduidige conclusies te gaan trekken over de oversterfte. Maar ik vrees dat ook de analyses van de oversterfte, zoals die nu in gang zijn gezet, ten prooi zullen vallen aan deze “nieuwe stijl” van wetenschap.

Dit artikel verscheen eerder op de website van Maurice de Hond: www.maurice.nl

Bestel de autobiografie 'Wie bang is krijgt ook klappen' van Maurice de Hond hier

Bekijk het Kompas interview met Maurice de Hond hier